Kontrola podatkowa i postępowanie podatkowe – część I

Każdy obywatel, przedsiębiorca, osoba prawna, o ile jest podatnikiem, płatnikiem podatku, bądź jego inkasentem, może stać się podmiotem kontroli podatkowej.

Postępowanie kontrolne uregulowane jest w ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2019 r., poz. 900), Dziale VI, art. 281 do art. 292.

Jaki jest cel kontroli podatkowej?

Zgodnie z art. 281 § 2 ordynacji podatkowej (dalej: o.p.) celem kontroli podatkowej jest sprawdzenie czy kontrolowani wywiązują się z obowiązków wynikających z przepisów prawa podatkowego.

Jest to określenie dość ogólne. Uszczegółowione zostało w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego (NSA) oraz Wojewódzkich Sądów Administracyjnych (WSA).

Przykładowo:

  • NSA w wyroku z dnia 20 września 2017 r. (sygn. I FSK 1993/15) wskazał, że „Cel kontroli podatkowej jest szerszy od czynności sprawdzających (…) bez zbadania wcześniejszych i późniejszych etapów transakcji związanych z jej przedmiotem nie ma możliwości oceny zgodności działań kontrolowanego z prawem podatkowym. Ma to odniesienie szczególnie do transakcji tym samym towarem pomiędzy wieloma podmiotami.”;
  • z kolei w wyroku z dnia 29 maja 2013 r. (sygn. II FSK 1895/11), NSA uznał, że „Celem kontroli podatkowej jest więc zapewnienie organom podatkowym realizacji zasady prawdy materialnej w postępowaniu podatkowym, do czego konieczne jest ustalenie wszystkich okoliczności kształtujących podatkowo-prawny stan faktyczny. Kontrola ma, jak już wyżej podniesiono, zabezpieczyć dokumenty, zbadać księgi podatkowe, ustalić stan faktyczny w momencie rozpoczynania kontroli, uzyskać niezbędne na tym etapie wyjaśnienia”;
  • w wyroku z dnia 18 maja 2016 r. (sygn. I FSK 1874/14), NSA wskazał, że w ramach kontroli podatkowej organy podatkowe „(…) mogą, ale nie muszą, w swoich czynnościach kontrolnych odnieść się do rzetelności podstaw opodatkowania oraz prawidłowości obliczania i wpłacania podatków”.

Jak z powyższego wynika, przedmiotem kontroli podatkowej może być nie tylko weryfikacja prawidłowości i rzetelności obliczenia podatku, ale również, sprawdzenie, czy deklarowane przez podatnika zdarzenia gospodarcze, uwidocznione na fakturach sprzedażowych lub kosztowych, miały charakter rzeczywisty, czy fikcyjny, służący np. bezprawnemu zaniżeniu podatku należnego.

adwokat kontrola podatkowa sprawa karna skarbowa

Czym różni się kontrola podatkowa od innych postępowań?

Należy odróżnić kontrolę podatkową od czynności sprawdzających (uregulowanych w Dziale V Ordynacji podatkowej) i od postępowania podatkowego (uregulowanego w Dziale IV Ordynacji podatkowej).

Najważniejsze różnice między wskazanymi trybami postępowania to:

  • postępowanie sprawdzające ma węższy zakres niż kontrola podatkowa i w zasadzie dotyczy tylko kwestii wymienionych w art. 272 o.p.;
  • kontrola podatkowa kończy się wydaniem protokołu z kontroli, zaś postępowanie podatkowe kończy się wydaniem decyzji;
  • z reguły, wszczęcie postępowania podatkowego jest skutkiem negatywnego wyniku wcześniejszej kontroli podatkowej – NSA w wyroku z dnia 15 lipca 2011 r., I FSK 895/11 zawarł tezę, że „Materiały zebrane w trakcie kontroli służą, jeśli zachodzi taka potrzeba, postępowaniu podatkowemu zmierzającemu do ustalenia bądź określenia prawidłowej wysokości zobowiązania podatkowego, prawidłowego rozliczenia danego podatku”;
  • kontrola podatkowa jest wszczynana tylko z urzędu.

Należy pamiętać, że przestrzeganie przepisów prawa podatkowego może być również przedmiotem kontroli celno – skarbowej, która szczegółowo uregulowana w ustawie z dnia 16 listopada 2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej (art. 54 ust. 1 pkt 1 ustawy o KAS stanowi, że kontroli celno – skarbowej podlega przestrzeganie przepisów prawa podatkowego w rozumieniu art. 3 pkt 2 Ordynacji podatkowej).

Kontrola krzyżowa

To specyficzny rodzaj kontroli podatkowej, obecnie coraz częściej spotykany w praktyce organów skarbowych (znaczącym ułatwieniem jest JPK czyli Jednolity Plik Kontrolny). Kontrola krzyżowa polega na sprawdzeniu zgodności dokumentów znajdujących się u kontrolowanego z dokumentami znajdującymi się u jego kontrahenta.

Utrwalonym w orzecznictwie sądowo-administracyjnym i w praktyce organów podatkowych poglądem jest, że dokumenty wytworzone w toku kontroli podatkowej czy dowody przeprowadzone w jej toku (np. zeznania świadków, przesłuchanie stron), mogą stanowić dowody również w późniejszym postępowaniu podatkowym, o ile zostanie ono wszczęte. Dlatego bardzo istotne jest podjęcie przez podatnika czynnej obrony swoich słusznych interesów już w czasie trwania kontroli podatkowej.

Jedną z możliwości jest zapewnienie podatnikowi czynnego udziału w kontroli podatkowej i obrony swoich interesów w tym postępowaniu, jest prawo do ustanowienia profesjonalnego  pełnomocnika, którym może być np. adwokat.

 

Adwokat Ada Chmielewska – Ciż,  Adwokat Marek Dulniak
Warszawa, 16 września 2019 roku

Zobacz również: