Art. 76 k.k.s. – Nienależny zwrot podatku; wyłudzenie podatku

  • organy prowadzące postępowanie
  • zwrot podatku
  • narażenie na nienależny zwrot podatku
  • wyłudzenie podatku
  • umyślność sprawcy przestępstwa
  • odpowiedzialność innych osób, w tym księgowego
  • korzystanie z pomocy prawnej

Art. 76. § 1. Kto przez podanie danych niezgodnych ze stanem rzeczywistym lub zatajenie rzeczywistego stanu rzeczy wprowadza w błąd właściwy organ narażając na nienależny zwrot podatkowej należności publicznoprawnej, w szczególności podatku naliczonego w rozumieniu przepisów o podatku od towarów i usług, podatku akcyzowym, zwrot nadpłaty lub jej zaliczenie na poczet zaległości podatkowej lub bieżących albo przyszłych zobowiązań podatkowych,
podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych albo karze pozbawienia wolności, albo obu tym karom łącznie.
§ 2. Jeżeli kwota narażona na nienależny zwrot podatku jest małej wartości, sprawca czynu zabronionego określonego w § 1
podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych.
§ 3. Jeżeli kwota narażona na nienależny zwrot podatku nie przekracza ustawowego progu, sprawca czynu zabronionego określonego w § 1
podlega karze grzywny za wykroczenie skarbowe.

Organy prowadzące postępowanie

Przestępstwa i wykroczenia z art. 76 Kodeksu karnego skarbowego są częstym przedmiotem zainteresowania organów skarbowych. Oskarżycielem w sprawach karnych skarbowych może być Prokurator, uprawniony organ Administracji Skarbowej (np. Naczelnik Urzędu Celno – Skarbowego) lub inne organy wymienione w art. 121 k.k.s. Postępowanie przygotowawcze prowadzone jest przez Prokuraturę zazwyczaj tylko wtedy, gdy obok przestępstw skarbowych, zarzuty dotyczą popełnienia przez podatnika przestępstw ujętych w Kodeksie karnym, np. poświadczenia nieprawdy w dokumentach (art. 271 k.k.), oszustwa (art. 286 k.k.), tzw. prania brudnych pieniędzy (art. 299 k.k.) czy udziału w zorganizowanej grupie przestępczej (art. 258 k.k.). W sprawach o przestępstwa skarbowe orzekają Sądy Rejonowe, natomiast w sytuacji, gdy akt oskarżenia obejmuje również przestępstwa z Kodeksu karnego, właściwy do rozpoznania sprawy może być także Sąd Okręgowy.

Zwrot podatku

Sytuacje, w których występuje prawo do zwrotu podatku, określone zostały w przepisach poszczególnych ustaw podatkowych. Możliwość zwrotu podatku przewiduje m.in. ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (ustawa o VAT), do której art. 76 § 1 k.k.s. odwołuje się bezpośrednio. Zgodnie z ogólną zasadą wynikającą z ustawy o VAT, jeśli kwota podatku naliczonego przewyższa w danym okresie rozliczeniowym kwotę podatku należnego, podatnik ma dwie możliwości rozliczenia podatku: może obniżyć o tę kwotę podatek należny w następnych okresach rozliczeniowych lub wystąpić do Urzędu Skarbowego o zwrot VAT. Przepisy ustawy o VAT szczegółowo określają zasady i okoliczności, w których podatnikowi przysługuje prawo do zwrotu podatku VAT (art. 87 i następne). Art. 76 § 1 k.k.s. odwołuje się również do ustawy o podatku akcyzowym. Należy jednak pamiętać, że odpowiedzialność na gruncie art. 76 § 1 k.k.s. dotyczy nie tylko tych ustaw podatkowych, które wprost wymienione zostały w tym przepisie.

Narażenie na nienależny zwrot podatku

Art. 76 § 1 k.k.s. przewiduje odpowiedzialność karną za narażenie na nienależny zwrot podatkowej należności publicznoprawnej, zwrot nadpłaty lub jej zaliczenie na poczet zaległości podatkowej lub bieżących albo przyszłych zobowiązań podatkowych. Przestępstwo z art. 76 § 1 k.k.s. jest tzw. przestępstwem „z narażenia”. Oznacza to, że dla jego popełnienia nie jest konieczne doprowadzenie do samego zwrotu należności podatkowej (lub dokonanie pozostałych sposobów rozliczenia podatku wymienionych w przepisie), lecz wystarczy wystąpienie stanu narażenia. Działanie sprawcy prowadzące do powstania stanu narażenia na bezpodstawny zwrot podatku, polega na podaniu danych niezgodnych ze stanem rzeczywistym lub zatajeniu rzeczywistego stanu rzeczy i przez to, na wprowadzeniu w błąd właściwego organu podatkowego. W orzecznictwie przyjmuje się więc, że „Realizacja znamion określonych w art. 76 § 1 k.k.s. łączy się ze stworzeniem stanu wysokiego prawdopodobieństwa uzyskania nienależnego zwrotu podatku, a nie z faktycznym uzyskaniem takiego zwrotu przez sprawcę po uprzednim wprowadzeniu w błąd właściwy organ podatkowy poprzez podanie w przedłożonej deklaracji podatkowej nieprawdy co do zdarzenia, które zgodnie z obowiązującymi przepisami podatkowymi uzasadnia zwrot należności publicznoprawnej w określonej wysokości. Przestępstwo skarbowe, o którym mowa w z art. 76 § 1, jest więc przestępstwem formalnym, gdyż jego istota nie jest uzależniona od nastąpienia jakiegokolwiek skutku” (post. SA w Katowicach, sygn. II AKz 212/14). W przypadku, gdy do bezpodstawnego zwrotu podatku już dojdzie, działanie takie może być zakwalifikowane nie tylko na podstawie art. 76 k.k.s., ale także na podstawie innych przepisów, o czym niżej.

Wyłudzenie podatku

Przestępstwo z art. 76 k.k.s. zawiera w swoim opisie znamię „wprowadzenia w błąd”, co powoduje, że jego konstrukcja jest zbliżona do przestępstwa typowego oszustwa, o którym mowa w art. 286 Kodeksu karnego. Konstrukcja obu tych przestępstw nie jest jednak tożsama i może się zdarzyć sytuacja, w której doszło do nienależnego zwrotu podatku na rachunek podatnika (art. 76 k.k.s.), ale działanie takie nie będzie jednocześnie stanowiło przestępstwa oszustwa w rozumieniu art. 286 k.k. Przypisanie sprawcy popełnienia typowego oszustwa wymaga bowiem wykazania, że działał on w zamiarze bezpośrednim i w celu osiągnięcia korzyści majątkowej. Dopiero wówczas możliwa będzie podwójna kwalifikacja prawna z art. 76 k.k.s. i art. 286 k.k., zaś działanie sprawcy określone będzie mianem wyłudzenia zwrotu podatku (ew. usiłowania jego wyłudzenia) lub oszustwa podatkowego.

Umyślność sprawcy przestępstwa

Przestępstwo z art. 76 § 1 i § 2 k.k.s. może zostać pełnione wyłącznie umyślnie, jednak zarówno w zamiarze bezpośrednim, jak i ewentualnym. Nie powinna zatem ponosić odpowiedzialności karnej osoba, która ujęła w deklaracji nieprawidłowe dane na skutek niezawinionego błędu czy oczywistej pomyłki i w ten sposób naraziła Skarb Państwa na nienależny zwrot podatku. Dla uznania winy za przestępstwo z art. 76 k.k.s. konieczne jest wykazanie, że sprawca obejmował swoją świadomością i wolą wymagane elementy strony przedmiotowej czynu opisanego w art. 76 k.k.s., co najmniej poprzez godzenie się na ich wystąpienie.

Odpowiedzialność innych osób, w tym księgowego

Przyjmuje się, że przestępstwa opisane w art. 76 k.k.s. mają charakter powszechny, tj. może się ich dopuścić każda osoba, nie tylko podatnik. W praktyce, sprawcami przestępstw na gruncie art. 76 k.k.s. są zwykle podatnicy, których obowiązki wynikają z przepisów prawa podatkowego. Należy jednak pamiętać, że nawet w przypadku przestępstw indywidualnych, których może dopuścić się jedynie podatnik, prawo karne zawiera regulacje pozwalające rozszerzyć odpowiedzialność także na inne osoby. Zgodnie z art. 9 § 3 k.k.s., za przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe odpowiada, jak sprawca, także ten, kto na podstawie przepisu prawa, decyzji właściwego organu, umowy lub faktycznego wykonywania zajmuje się sprawami gospodarczymi, w szczególności finansowymi, osoby fizycznej, osoby prawnej albo jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej. Na tej zasadzie, odpowiedzialność może ponieść np. osoba zajmująca się obsługą księgową podatnika, wystawianiem faktur, składaniem deklaracji lub innych informacji organom podatkowym, a także członek zarządu spółki, dyrektor ds. finansowych, doradca finansowy. Odstępstwo od wyłącznej odpowiedzialności samego podatnika może nastąpić także na innej podstawie niż art. 9 § 3 k.k.s. Jeśli osoba nawet niebędąca podatnikiem, współdziała w popełnieniu przestępstwa skarbowego w ramach zorganizowanej grupy przestępczej, jej odpowiedzialność wynikać może z art. 21 § 2 Kodeksu karnego, wg. którego: „jeżeli okoliczność osobista dotycząca sprawcy, wpływająca chociażby tylko na wyższą karalność, stanowi znamię czynu zabronionego, współdziałający podlega odpowiedzialności karnej przewidzianej za ten czyn zabroniony, gdy o tej okoliczności wiedział, chociażby go nie dotyczyła”. Należy też pamiętać o regulacji z art. 9 § 1 k.k.s. przewidującej odpowiedzialność karną także innych osób niż bezpośredni wykonawca czynu zabronionego.

Korzystanie z pomocy prawnej

Postępowania karne skarbowe mają często skomplikowany i wielowątkowy charakter. Dokonanie prawidłowych ustaleń faktycznych może wiązać się z potrzebą przeprowadzenia szeregu czynności procesowych i dowodów, w tym, uzyskania wiadomości specjalnych, powołania biegłych, np. z zakresu rachunkowości, podatków, badania dokumentów czy wyceny transakcji. Skomplikowany charakter tych spraw odnosi się także do zagadnień prawnych, np. zastosowania właściwych przepisów karnych i procesowych, ustalenia stopnia winy, momentu popełnienia przestępstwa, kwestii przedawnienia, charakteru prawnego dokumentu podatkowego oraz szeregu innych zagadnień, które wymagają wiedzy prawniczej i doświadczenia. Skorzystanie przez osoby podejrzane i oskarżone o popełnienie przestępstw skarbowych z pomocy profesjonalnego obrońcy może mieć duże znaczenie dla prawidłowej realizacji prawa do obrony, w tym zgodnego ze stanem faktycznym i prawnym określenia zakresu sprawstwa i winy, bądź ich braku.

Dokładne i aktualne opisy znamion przywołanych wyżej przepisów oraz zagrożenia karami, zawarte są w odpowiednich przepisach Kodeksu karnego i Kodeksu karnego skarbowego oraz w przepisach prawa podatkowego.

adwokat Marek Dulniak

Warszawa, 25 kwietnia 2019 r. 

Czytaj również: