Ochrona interesów wierzyciela

Jednym z elementów szeroko pojętej ochrony interesów wierzyciela są regulacje dotyczące zabezpieczenia roszczeń, ujęte w Kodeksie postępowania cywilnego w Części drugiej – Postępowanie zabezpieczające, począwszy od art. 730 k.p.c. i in. Wystąpienie z wnioskiem o zabezpieczenie roszczenia możliwe jest zarówno przed wszczęciem postępowania (np. przed wniesieniem pozwu), jak i w toku postępowania. Często spotykaną metodą korzystania z uprawnienia do żądania zabezpieczenia jest składanie wniosku o zabezpieczenie wraz z pozwem. Warunkiem wystąpienia przez wierzyciela do sądu z wnioskiem o udzielenie zabezpieczenia jest uprawdopodobnienie roszczenia oraz interesu prawnego w udzieleniu zabezpieczenia. W praktyce stosunkowo mniejszą trudność sprawia stronom uprawdopodobnienie istnienia roszczenia, które ma zostać zabezpieczone, podczas gdy już wykazanie interesu prawnego często wiąże się z komplikacjami. Uniknięciu takich problemów sprzyja prawidłowa konstrukcja wniosku o zabezpieczenie oraz odpowiedni dobór sposobu zabezpieczenia roszczenia. Ma to szczególne znaczenie w kontekście regulacji art. 738 k.p.c., która przewiduje, że sąd rozpoznaje wniosek o zabezpieczenie w jego granicach. Chociaż przepisy o postępowaniu zabezpieczającym zawierają definicję interesu prawnego i wymieniają możliwe sposoby zabezpieczenia, to praktyka pokazuje, że strony nie zawsze właściwie korzystają ze swoich uprawnień. Przykładem błędnie sformułowanego wniosku o udzielenie zabezpieczenia będzie na przykład żądanie zabezpieczenia roszczenia pieniężnego poprzez ustanowienie zakazu zbywania lub obciążania nieruchomości posiadającej urządzoną księgę wieczystą. Taki sposób zabezpieczenia jest już jednak możliwy przy roszczeniach niepieniężnych (art. 755 § 1 k.p.c.). Przykładem może być ustanowienie zakazu zbywania lub obciążania nieruchomości towarzyszące skardze pauliańskiej, wytoczeniu powództwa o ustalenie nieważności umowy darowizny, której przedmiotem było przeniesienie własności nieruchomości, czy powództwa o rozwiązanie umowy dożywocia. W takich sytuacjach, zabezpieczenie powództwa powoduje ten skutek, że ewentualne nabycie przez inną osobę nieruchomości od pozwanego przed zakończeniem postępowania nie będzie korzystało z rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych. Należy pamiętać, że przy wyborze sposobu zabezpieczenia sąd uwzględnia interesy stron lub uczestników postępowania w takiej mierze, aby uprawnionemu zapewnić należytą ochronę, a obowiązanego nie obciążać ponad potrzebę (art. 730¹ § 3 k.p.c.). Regulacje dotyczące zabezpieczenia roszczeń zamieszczone zostały także w innych aktach prawnych, jak np. Kodeks spółek handlowych czy Prawo upadłościowe i naprawcze. Zabezpieczenie roszczeń stanowi jedną z wielu instytucji prawnych składających się na szeroko pojętą ochronę interesów wierzyciela. Przepisy zapewniające ochronę wierzycieli można znaleźć również na gruncie prawa karnego (ochrona wierzycieli w prawie karnym).