Przestępstwa korupcyjne stanowią najcięższą kategorię przestępstw przeciwko działalności instytucji państwowych oraz samorządu terytorialnego (rozdział XXIX Kodeksu karnego). Do przestępstw z rozdziału XXIX Kodeksu karnego związanych ze zjawiskiem korupcji i łapownictwa zalicza się: przestępstwa sprzedajności i przekupstwa osób pełniących funkcje publiczne, opisane w art. 228 k.k. i 229 k.k., przestępstwo powoływania się na wpływy (art. 230 § 1 k.k.), przestępstwo przekupstwa osoby pośredniczącej w płatnej protekcji (art. 230a § 1 k.k.). Przestępstwa związane ze zjawiskiem łapownictwa i korupcji godzą w istotne dobra podlegające ochronie prawa karnego, takie jak: zaufanie obywateli do prawidłowego i rzetelnego działania instytucji państwowych i samorządowych oraz uczciwości, bezstronności i bezinteresowności osób pełniących funkcje publiczne. Odpowiednie do wagi przestępstw korupcyjnych są również zagrożenia karami, które w typach podstawowych tych przestępstw wynoszą do 8 lat pozbawienia wolności (art. 228 § 1 k.k., art. 229 § 1 k.k., art. 230 § 1 k.k., art. 230 § 1 k.k.), zaś w niektórych typach kwalifikowanych tych przestępstw sięgają nawet 12 lat pozbawienia wolności (art. 228 § 5 k.k., art. 229 § 4 k.k.). Z wysokością zagrożenia karą i charakterem przestępstw korupcyjnych wiąże się częste stosowanie środków zapobiegawczych, włącznie z tymczasowym aresztowaniem, w stosunku do osób podejrzanych o popełnienie tych przestępstw. Stopień społecznej szkodliwości przestępstw korupcyjnych, zagrożenia karami, możliwość stosowania dolegliwych środków zapobiegawczych oraz skomplikowany i ocenny charakter znamion tych przestępstw, sprawiają, że skorzystanie z pomocy obrońcy już na etapie zatrzymania lub przedstawienia zarzutów może mieć istotne znaczenie dla prawidłowej realizacji prawa do obrony przez osoby podejrzane i oskarżone o popełnienie tych przestępstw.
Art. 229.
§ 1. Kto udziela albo obiecuje udzielić korzyści majątkowej lub osobistej osobie pełniącej funkcję publiczną w związku z pełnieniem tej funkcji, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
§ 2. W przypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
§ 3. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 działa, aby skłonić osobę pełniącą funkcję publiczną do naruszenia przepisów prawa lub udziela albo obiecuje udzielić takiej osobie korzyści majątkowej lub osobistej za naruszenie przepisów prawa, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
§ 4. Kto osobie pełniącej funkcję publiczną, w związku z pełnieniem tej funkcji, udziela albo obiecuje udzielić korzyści majątkowej znacznej wartości, podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.
§ 5. Karom określonym w § 1-4 podlega odpowiednio także ten, kto udziela albo obiecuje udzielić korzyści majątkowej lub osobistej osobie pełniącej funkcję publiczną w państwie obcym lub w organizacji międzynarodowej, w związku z pełnieniem tej funkcji.
§ 6. Nie podlega karze sprawca przestępstwa określonego w § 1-5, jeżeli korzyść majątkowa lub osobista albo ich obietnica zostały przyjęte przez osobę pełniącą funkcję publiczną, a sprawca zawiadomił o tym fakcie organ powołany do ścigania przestępstw i ujawnił wszystkie istotne okoliczności przestępstwa, zanim organ ten o nim się dowiedział.
Przestępstwo przekupstwa osoby pełniącej funkcję publiczną należy do kategorii przestępstw powszechnych, co oznacza, że jego sprawcą może stać się każda osoba, nie zaś określony przepisem krąg podmiotów (np. przestępstwo przyjęcia korzyści, o którym mowa w art. 228 k.k., może zostać popełnione jedynie przez osobę pełniącą funkcję publiczną). Zazwyczaj, sprawcami przestępstw z art. 229 § 1, 2, 3 i 4 k.k. są petenci instytucji państwowych, samorządowych, urzędów, organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości, którzy dla załatwienia spraw, interesów lub rozwiązania swoich problemów prawnych, decydują się na podjęcie bezprawnych działań. Podkreślić jednak należy, że dla popełnienia przestępstwa z art. 229 k.k. nie jest konieczne udzielenie korzyści „w zamian” za podjęcie przez osobę pełniącą funkcję publiczną określonego działania lub zaniechania. Wystarczy, że korzyść zostanie tej osobie udzielona albo obiecana „w związku” z pełnieniem funkcji publicznej. W orzecznictwie przyjmuje się, że „Kodeksowe określenie „w związku” oznacza, że udzielona funkcjonariuszowi korzyść lub obietnica jej udzielenia dokonana została ze względu na pełnioną przez niego funkcję publiczną. Nie musi to być zatem związek z konkretną czynnością, ale z całokształtem urzędowania, z zespołem czynności należących do sprawowanej przez daną osobę funkcji publicznej, które może ona podejmować lub od nich się powstrzymywać, zatem związek taki może być rozumiany szerzej, jako związek pomiędzy pełnieniem funkcji publicznej, czyli faktycznym posiadaniem możliwości podjęcia konkretnych czynności służbowych (…). Podobną wykładnię Sąd Najwyższy przyjął zresztą w uzasadnieniu wyroku z dnia 12 czerwca 1980 r., I KR 99/80 stwierdzając, iż: „związek z pełnieniem funkcji publicznej zachodzić może bądź pomiędzy przyjęciem korzyści a konkretną czynnością służbową należącą do kompetencji osoby pełniącej funkcję publiczną (ta konkretna czynność stanowi wówczas motyw działania osoby udzielającej korzyści), bądź pomiędzy przyjęciem korzyści a całokształtem działalności służbowej osoby pełniącej funkcję publiczną (łapówka ma wówczas ogólny cel pozyskania względów kompetentnego funkcjonariusza)” (…)” (wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu, sygn. akt II AKa 139/12 z 30.10.2012 r.).
Zgodnie z art. 115 § 19, osobą pełniącą funkcję publiczną jest funkcjonariusz publiczny, członek organu samorządowego, osoba zatrudniona w jednostce organizacyjnej dysponującej środkami publicznymi, chyba że wykonuje wyłącznie czynności usługowe, a także inna osoba, której uprawnienia i obowiązki w zakresie działalności publicznej są określone lub uznane przez ustawę lub wiążącą Rzeczpospolitą Polską umowę międzynarodową. O tym, kto jest w rozumieniu ww. przepisów „funkcjonariuszem publicznym” stanowi natomiast art. 115 § 13 k.k. Zgodnie z art. 115 § 4 k.k., korzyścią majątkową lub osobistą jest korzyść zarówno dla siebie, jak i dla kogoś innego.
adwokat Marek Dulniak
Warszawa, 21 lipca 2017 r.