Przestępstwo wyłudzenia kredytu – art. 297 § 1 k.k.

Oszustwo kredytowe

Podstawa prawna odpowiedzialności karnej:

Art. 297. § 1 (Kodeks karny) Kto, w celu uzyskania dla siebie lub kogo innego, od banku lub jednostki organizacyjnej prowadzącej podobną działalność gospodarczą na podstawie ustawy albo od organu lub instytucji dysponujących środkami publicznymi – kredytu, pożyczki pieniężnej, poręczenia, gwarancji, akredytywy, dotacji, subwencji, potwierdzenia przez bank zobowiązania wynikającego z poręczenia lub z gwarancji lub podobnego świadczenia pieniężnego na określony cel gospodarczy, instrumentu płatniczego lub zamówienia publicznego, przedkłada podrobiony, przerobiony, poświadczający nieprawdę albo nierzetelny dokument albo nierzetelne, pisemne oświadczenie dotyczące okoliczności o istotnym znaczeniu dla uzyskania wymienionego wsparcia finansowego, instrumentu płatniczego lub zamówienia,
podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
§ 2. Tej samej karze podlega, kto wbrew ciążącemu obowiązkowi, nie powiadamia właściwego podmiotu o powstaniu sytuacji mogącej mieć wpływ na wstrzymanie albo ograniczenie wysokości udzielonego wsparcia finansowego, określonego w § 1, lub zamówienia publicznego albo na możliwość dalszego korzystania z instrumentu płatniczego.
§ 3. Nie podlega karze, kto przed wszczęciem postępowania karnego dobrowolnie zapobiegł wykorzystaniu wsparcia finansowego lub instrumentu płatniczego, określonych w § 1, zrezygnował z dotacji lub zamówienia publicznego albo zaspokoił roszczenia pokrzywdzonego.

  • Kredyt bankowy
  • Wyłudzenie kredytu – karalne zachowania sprawcy
  • Rodzaj winy sprawcy
  • Wyłudzenie kredytu a oszustwo z art. 286 k.k.
  • Prawo do obrony i korzystanie z pomocy obrońcy

Przestępstwo, o którym mowa w art. 297 § 1 k.k. zaliczane jest do ścisłej kategorii tzw. przestępstw gospodarczych (Rozdział XXXVI Kodeksu karnego – Przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu i interesom majątkowym w obrocie cywilnoprawnym). Sprawcą tego przestępstwa może być każda osoba, która działa w opisany sposób w celu uzyskania określonego instrumentu finansowego dla siebie lub kogo innego. Jest to zarazem przestępstwo formalne, ponieważ dla jego popełnienia nie jest konieczne wystąpienie skutku w postaci konkretnej szkody majątkowej (o tym dalej). Przedmiotem ochrony omawianego przepisu jest pewność obrotu gospodarczego, uczciwość i bezpieczeństwo w obrocie instrumentami finansowymi, ochrona procedur przyznawania i korzystania ze środków finansowych oraz ochrona interesów prawnych i majątkowych instytucji udzielających tych środków, w tym ochrona interesów finansowych banków jako podmiotów przyznających kredyty.

Kredyt bankowy

Instytucja kredytu bankowego uregulowana została w przepisach ustawy – Prawo bankowe. Zgodnie z art. 69 ustawy – Prawo bankowe, umowa kredytu polega na oddaniu przez bank środków pieniężnych do dyspozycji kredytobiorcy, z przeznaczeniem na ustalony cel, zaś kredytobiorca zobowiązany jest do korzystania z tych środków zgodnie z umową oraz zwrotu kredytu wraz z odsetkami w określonych terminach spłat i zapłaty prowizji. W kolejnych przepisach określone zostały podstawowe elementy treści umowy kredytowej oraz wymogi dotyczące wykazania zdolności kredytowej, w szczególności przedstawienia dokumentów i informacji niezbędnych do oceny tej zdolności. To w zakresie tych danych, np. poświadczenia nieprawdy w dokumentach przedkładanych do umowy przez kredytobiorcę, powstają prawnokarne przesłanki do odpowiedzialności za przestępstwo wyłudzenia kredytu. Beneficjentami środków kredytowych są zarówno osoby fizyczne, jak i prawne.

wyłudzenie kredytu bankowego adwokat

Wyłudzenie kredytu – karalne zachowania sprawcy

Zgodnie z art. 297 § 1 k.k. karalne zachowanie (działanie) sprawcy przestępstwa wyłudzenia instrumentów finansowych (w tym kredytu) polega na przedłożeniu podrobionego, przerobionego, poświadczającego nieprawdę albo nierzetelnego dokumentu albo nierzetelnego, pisemnego oświadczenia dotyczącego okoliczności o istotnym znaczeniu dla uzyskania wymienionego wsparcia finansowego. W orzecznictwie przyjmuje się, że przez przedkładanie, o którym mowa w art. 297 k.k. należy rozumieć wszelkie działania polegające na składaniu dokumentów lub oświadczeń, oddawaniu ich do przejrzenia lub oceny, a także na występowaniu z dokumentami lub oświadczeniami w stosunku do organu lub osoby (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z 07.03.2013 r., sygn. V KK 304/12). Definicja dokumentu znajduje się w art. 115 § 14 k.k. W przypadku wyłudzenia kredytu, karalne przedłożenie dokumentu może polegać np. na przedłożeniu poświadczających nieprawdę zaświadczeń o zarobkach czy zatrudnieniu, przedłożeniu sfałszowanych wyciągów bankowych lub innych dokumentów wprowadzających w błąd co do rzeczywistej kondycji finansowej, obrotów firmy, przedstawianiu nieistniejących przedsięwzięć, wierzytelności, wydatków.

Oświadczeniem nierzetelnym jest oświadczenie zawierające informacje nieprawdziwe lub niepełne, oraz takie, które ze względu na sposób wyrażenia zawartej w nich treści mogą sugerować adresatowi istnienie stanu rzeczy niezgodnego z prawdą (zob. wyr. SN z 05.01.2006 r., sygn. III KK 198/05). Przez pisemne oświadczenie, o którym mowa w art. 297 § 1 k.k., rozumieć należy wszelkie wypowiedzi zawarte na piśmie, sporządzonym własnoręcznie przez sprawcę lub sporządzonym przez inną osobę, ale przedkładanym w toku postępowania (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z 07.03.2013 r., sygn. V KK 304/12). Oświadczenie przedkładane bankowi udzielającemu kredytu dotyczyć ma okoliczności o istotnym znaczeniu dla uzyskania tego wsparcia finansowego. Mogą być to zatem wszelkie wymagane w procedurze uzyskiwania kredytu informacje, np. dotyczące sytuacji finansowej, stanu przedsiębiorstwa, posiadanej infrastruktury, zawieranych kontraktów, realnie prowadzonej działalności, rzeczywistego przeznaczenia i sposobu wydatkowania środków kredytowych. Decydującą przesłanką w przypadku oświadczenia pozostaje wymóg istotności podawanych okoliczności. W przypadku dokumentu, wystarczający dla odpowiedzialności na gruncie art. 297 k.k. będzie sam fakt przedłożenia dokumentu oraz to, że przedkładany dokument jest podrobiony, przerobiony, poświadczający nieprawdę albo nierzetelny.

Karalne przedłożenie nieprawdziwego lub nierzetelnego dokumentu lub oświadczenia może nastąpić nie tylko w czasie ubiegania się o uzyskanie instrumentu świadczenia finansowego, ale też na późniejszym etapie postępowania w celu wykazania rzekomego spełnienia warunków niezbędnych do uzyskania kolejnej transzy świadczenia, np. poprzez przedstawienie rozliczenia i sposobu wykorzystania dotychczas uzyskanych środków (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 13.07.2017 r., sygn. II AKa 222/17).

Przestępstwo z art. 297 § 1 k.k. ma charakter formalny, bezskutkowy. Dla jego popełnienia nie jest zatem konieczne wystąpienie skutku, np. w postaci szkody majątkowej podmiotu udzielającego dotacji. Przyjmuje się, że społeczna szkodliwość opisanych w tym przepisie zachowań wyraża się już w samym zagrożeniu stwarzanym dla dóbr chronionych prawem (tzw. zagrożenie abstrakcyjne). Z popełnieniem tego przestępstwa mamy więc do czynienia już wówczas, gdy sprawca przedłoży nieprawdziwe lub nierzetelne dokumenty lub oświadczenie, choćby owe przedłożenie nie doprowadziło do uzyskania kredytu (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 25.11.2014 r., sygn. II AKa 221/14).

oszustwo kredytowe, przestępstwo wyłudzenia kredytu warszawa

Rodzaj winy sprawcy

Przestępstwo wyłudzenia kredytu, ujęte w art. 297 § 1 k.k., może zostać popełnione wyłącznie umyślnie, przy czym sprawca działa w celu uzyskania kredytu, czyli z zamiarem bezpośrednim kierunkowym. Udowodnieniu podlega więc zarówno świadomość sprawcy, że przedkładane dokumenty lub oświadczenia są nieprawdziwe lub nierzetelne, jak i jego dążenie (działanie w celu) do uzyskania określonego instrumentu finansowego dla siebie lub kogoś innego, poprzez przedłożenie takiego dokumentu.

Wyłudzenie kredytu a oszustwo z art. 286 k.k.

Przestępstwo wyłudzenia kredytu, opisane w art. 297 § 1 k.k. najczęściej występuje wespół z przestępstwem typowego oszustwa, o którym mowa w art. 286 k.k. Dla uznania, że działanie sprawcy wypełnia również znamiona tego drugiego przestępstwa, konieczne jest wykazanie dodatkowych warunków przedmiotowych i podmiotowych popełnionego czynu. Podwójna kwalifikacja działania sprawcy z art. 297 § 1 k.k. i z art. 286 § 1 k.k. wymaga ustalenia, że sprawca nie tylko wprowadził w błąd podmiot przyznający kredyt, ale nadto, że działając w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadził ów podmiot do niekorzystnego rozporządzenia mieniem. Dla przypisania przestępstwa oszustwa z art. 286 k.k., kluczowe znaczenie ma wykazanie, że sprawca działał w celu osiągnięcia korzyści majątkowej:

Działanie w celu uzyskania kredytu nie jest równoznaczne z działaniem w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, a przypisując sprawcy popełnienie przestępstwa z art. 286 § 1 k.k. należy wykazać, że obejmował on swoją świadomością i zamiarem bezpośrednim kierunkowym nie tylko to, że wprowadza w błąd inną osobę, ale także to, że doprowadza ją w ten sposób do niekorzystnego rozporządzenia mieniem i jednocześnie chce wypełnienia tych znamion.
(wyrok SA w Szczecinie, sygn. II AKa 56/19).

Korzystanie z pomocy obrońcy

Każdej osobie, która jest podejrzana albo oskarżona o popełnienie przestępstwa, przysługuje prawo do obrony, w tym prawo do korzystania z pomocy obrońcy. Obrońcą w sprawie karnej może być adwokat lub radca prawny. Skorzystanie z pomocy obrońcy już na początkowym etapie postępowania karnego może mieć istotne znaczenie dla prawidłowej realizacji prawa do obrony w całej sprawie. Procesy karne w sprawach z art. 297 k.k. mają z reguły skomplikowany i wielowątkowy charakter. Dokonanie prawidłowych ustaleń faktycznych niejednokrotnie wiąże się z koniecznością przeprowadzenia szeregu czynności procesowych i dowodów, w tym uzyskania wiadomości specjalnych, ustalenia przebiegu procedur kredytowych, powołania biegłych (np. z zakresu badania dokumentów, wyceny przedsiębiorstw, finansów i rachunkowości, informatyki), jak również przesłuchania wielu świadków. Skomplikowany charakter tych spraw odnosi się także do zagadnień prawnych, dotyczących np. świadomości i zamiaru osoby ubiegającej się o kredyt lub przedkładającej dokumenty, oceny prawnej wymogów uzyskania kredytu oraz szeregu innych problemów nie poruszonych w niniejszej publikacji. Zagadnienia te wymagają doświadczenia i wiedzy prawniczej z zakresu różnych dziedzin prawa. Aktywność procesowa profesjonalnego obrońcy w zakresie postępowania dowodowego, składanych wniosków i twierdzeń oraz weryfikacji ustaleń organów procesowych, może mieć kluczowe znaczenie dla prawidłowego określenia zakresu sprawstwa i winy bądź ustalenia braku tych elementów.

Dokładne i aktualne opisy znamion przywołanych wyżej przestępstw oraz zagrożenia karami, zawarte są w odpowiednich przepisach Kodeksu karnego.

adwokat Marek Dulniak

Warszawa, 9 marca 2020 r. 

Zobacz również: