Oszustwo odszkodowawcze – art. 298 § 1 k.k.

Spowodowanie szkody w celu wyłudzenia ubezpieczenia

Podstawa prawna odpowiedzialności karnej:

Art. 298. § 1. Kto, w celu uzyskania odszkodowania z tytułu umowy ubezpieczenia, powoduje zdarzenie będące podstawą do wypłaty takiego odszkodowania,
podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
§ 2. Nie podlega karze, kto przed wszczęciem postępowania karnego dobrowolnie zapobiegł wypłacie odszkodowania.

  • Wyłudzenie odszkodowania – karalne zachowania sprawcy
  • Rodzaj winy sprawcy
  • Wyłudzenie odszkodowania a oszustwo z art. 286 k.k.
  • Prawo do obrony i korzystanie z pomocy obrońcy

Przestępstwo, o którym mowa w art. 298 § 1 k.k. zaliczane jest do ścisłej kategorii tzw. przestępstw gospodarczych (Rozdział XXXVI Kodeksu karnego – Przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu i interesom majątkowym w obrocie cywilnoprawnym). Sprawcą tego przestępstwa może być każda osoba, która działa w opisany sposób w celu uzyskania odszkodowania. Karalne jest zarówno działanie w celu uzyskania odszkodowania dla siebie, jak i innej osoby. Jest to zarazem przestępstwo materialne znamionowane skutkiem w postaci spowodowania określonego w przepisie zdarzenia. Przedmiotem ochrony omawianego przepisu jest pewność obrotu gospodarczego, uczciwość i bezpieczeństwo w obrocie instrumentami ubezpieczeniowymi, ochrona procedur przyznawania odszkodowań z umów ubezpieczenia oraz ochrona interesów prawnych i majątkowych ubezpieczycieli.

Wyłudzenie odszkodowania – karalne zachowania sprawcy

Zgodnie z art. 298 § 1 k.k. karalne zachowanie (działanie) sprawcy przestępstwa wyłudzenia odszkodowania polega na spowodowaniu zdarzenia będącego podstawą wypłaty odszkodowania z tytułu umowy ubezpieczenia. Karalne zachowanie sprawcy będzie polegało np. na spowodowaniu takiego uszczerbku w ubezpieczonym mieniu, którego skutkiem będzie powstanie szkody w przedmiocie ubezpieczenia, np. celowe spowodowanie pożaru czy kolizji drogowej (zob. wyr. SA we Wrocławiu z 30.01.2018 r., sygn. II AKa 392/17).

obraz dla wyłudzenie odszkodowania lub wyłudzenie ubezpieczenia - rozbite auto

Wyłudzenie odszkodowania a oszustwo z art. 286 k.k.

W orzecznictwie wyrażany jest pogląd, że „zdarzenie”, o którym mowa w art. 298 k.k. należy utożsamiać z pojęciem „wypadku”, o którym mowa w art. 805 Kodeksu cywilnego definiującym umowę ubezpieczenia:

Zdarzenie, które nie odpowiada wypadkowi ubezpieczeniowemu określonemu w umowie ubezpieczenia, nie jest zdarzeniem, o którym mowa w art. 298 k.k. i jako takie nie może powodować odpowiedzialności karnej na podstawie omawianego przepisu. Zatem za powodowanie zdarzenia w rozumieniu art. 298 k.k. nie można zdaniem Sądu uznać zachowania polegającego na pozorowaniu „zdarzenia”. Sprawca zachowania polegającego na upozorowaniu zdarzenia, nie zaś jego spowodowaniu, może ewentualnie ponosić odpowiedzialność karną za oszustwo.
(wyr. SO we Wrocławiu z 04.10.2016 r., sygn. III K 413/15)

W sytuacji, gdy na drodze celowo ustawiony został pojazd w taki sposób, aby mógł w niego uderzyć inny samochód, faktycznie nie dochodzi do zdarzenia, z którym umowa ubezpieczania wiąże wypłatę odszkodowania, tj. do kolizji powstałej na skutek wymuszenia pierwszeństwa. W takich okolicznościach, Sąd uznał sprawców za winnych popełnienia przestępstwa oszustwa, o którym mowa w art. 286 § 1 k.k. (zob. wyr. SO Warszawa – Praga w Warszawie z 01.08.2017 r., sygn. VI Ka 1513/16). Poglądy prawne w tym zakresie nie są jednak w orzecznictwie jednolite. Inaczej zagadnienie „upozorowania zdarzenia” ujął Sąd Apelacyjny we Wrocławiu w wyroku z dnia 06.09.2012 r. w sprawie o sygn. II AKa 233/12:

Z istoty tego rodzaju przestępstwa jakim jest oszustwo ubezpieczeniowe wynika, że chodzi o takie upozorowanie zdarzenia z którego zaistnieniem łączy się wypłata świadczenia przez ubezpieczyciela by sprawiało ono wrażenie autentycznego dla innych osób w tym zwłaszcza oceniających to zdarzenie, jego następstwa z ramienia ubezpieczyciela. Chodzi przecież o wywołanie błędnego przeświadczenia o występowaniu sytuacji skutkującej wypłatę odszkodowania. Musi więc ona sprawiać wrażenie realnej nie tylko na pierwszy rzut oka i być zdatną do wywołania nie odpowiadającego rzeczywistości przekonania o istnieniu u osób zawodowo zajmujących się oceną takich zdarzeń. Wtedy przecież sprawca może liczyć na osiągnięcie zamierzonego celu – wypłatę nienależnego świadczenia

Według tego poglądu, jeśli umyślnie spowodowana została kolizja powodująca skutki, z którymi umowa ubezpieczenia wiąże wypłatę odszkodowania, to obok przestępstwa oszustwa, o którym mowa w art. 286 k.k., dochodzi również do popełnienia przestępstwa wyłudzenia odszkodowania (oszustwa ubezpieczeniowego) z art. 298 k.k. Podobnie wypowiedział się Sąd Apelacyjny w Warszawie, uznając że:

Czyny penalizowane w art. 298 § 1 k.k. i art. 286 § 1 k.k. stanowią odrębne przestępstwa i dlatego nie może mieć zastosowania konstrukcja zbiegu przepisów wedle której jeden czyn wyczerpuje znamiona dwóch lub więcej przepisów. Jeżeli sprawca po spowodowaniu zdarzenia , o którym mowa w art. 298 § 1 k.k. złożył wniosek do ubezpieczyciela o odszkodowanie dopuścił się kolejnego przestępstwa (art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k.).
(wyr. SA w Warszawie z 14.11.2016 r., sygn. II AKa 335/16)

Dla przypisania przestępstwa oszustwa z art. 286 k.k., kluczowe znaczenie ma wykazanie, że sprawca wprowadzając ubezpieczyciela w błąd, działał w celu osiągnięcia korzyści majątkowej.

Rodzaj winy sprawcy

Przestępstwo wyłudzenia odszkodowania, ujęte w art. 298 § 1 k.k., może zostać popełnione wyłącznie umyślnie, przy czym sprawca działa w celu uzyskania odszkodowania z umowy ubezpieczenia, czyli z zamiarem bezpośrednim kierunkowym.

Korzystanie z pomocy obrońcy

Każdej osobie, która jest podejrzana albo oskarżona o popełnienie przestępstwa, przysługuje prawo do obrony, w tym prawo do korzystania z pomocy obrońcy. Obrońcą w sprawie karnej może być adwokat lub radca prawny. Skorzystanie z pomocy obrońcy już na początkowym etapie postępowania karnego może mieć istotne znaczenie dla prawidłowej realizacji prawa do obrony w całej sprawie. Procesy karne w sprawach z art. 298 k.k. mają z reguły skomplikowany charakter. Dokonanie prawidłowych ustaleń faktycznych niejednokrotnie wiąże się z koniecznością przeprowadzenia szeregu czynności procesowych i dowodów, w tym powołania i oceny opinii biegłych np. z zakresu badania wypadków, analizy umów ubezpieczenia, jak również przesłuchania biegłych i świadków zdarzenia. Złożony charakter tych spraw odnosi się także do zagadnień prawnych, dotyczących np. świadomości i zamiaru osoby uczestniczącej w zdarzeniu lub występującej o wypłatę odszkodowania. Zagadnienia te wymagają doświadczenia i wiedzy prawniczej z zakresu różnych dziedzin prawa. Aktywność procesowa profesjonalnego obrońcy w zakresie postępowania dowodowego, składanych wniosków i twierdzeń oraz weryfikacji ustaleń organów procesowych, może mieć kluczowe znaczenie dla prawidłowego określenia zakresu sprawstwa i winy bądź ustalenia braku tych elementów.

Dokładne i aktualne opisy znamion przywołanych wyżej przestępstw oraz zagrożenia karami, zawarte są w odpowiednich przepisach Kodeksu karnego.

adwokat Marek Dulniak

Warszawa, 26 października 2020 r. 

Zobacz również: