Przestępstwo wyłudzenia poświadczenia nieprawdy

Art. 272 Kodeksu karnego – podstawowe zagadnienia.

Art 272. Kto wyłudza poświadczenie nieprawdy przez podstępne wprowadzenie w błąd funkcjonariusza publicznego lub innej osoby upoważnionej do wystawienia dokumentu,
podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

  • Dobra prawne naruszane przestępstwem
  • Wyłudzenie poświadczenia nieprawdy;  wprowadzenie w błąd;  podstęp  
  • Rodzaj winy
  • Korzystanie z pomocy obrońcy

Przestępstwo z art. 272 k.k., polegające na podstępnym wyłudzeniu poświadczenia nieprawdy, zaliczane jest do kategorii przestępstw przeciwko wiarygodności dokumentów (Rozdział XXXIV Kodeksu karnego). Sprawcą przestępstwa opisanego w art. 272 k.k. może być każda osoba (tzw. przestępstwo powszechne). Jest to zarazem przestępstwo o charakterze materialnym (skutkowym), gdzie skutek polega na wyłudzeniu poświadczenia nieprawdy, czyli uzyskaniu dokumentu poświadczającego nieprawdę.

Dobra prawne naruszane przestępstwem

Pod ochroną art. 272 k.k. pozostaje dobro prawne, którym jest wiarygodność dokumentów i prawdziwość zawartych w nich informacji. Szerszym przedmiotem ochrony tego przepisu jest  prawidłowe funkcjonowanie organów wymiaru sprawiedliwości, administracji, samorządu i innych podmiotów wystawiających lub posługujących się dokumentami.

Wyłudzenie poświadczenia nieprawdy;  wprowadzenie w błąd;  podstęp  

Istotą przestępstwa z art. 272 k.k. jest karalne wyłudzenie poświadczenia nieprawdy od funkcjonariusza publicznego lub innej osoby upoważnionej do wystawienia dokumentu. Sposobem działania sprawcy przestępstwa jest podstępne wprowadzenie w błąd  ww. osób uprawnionych do wystawiania dokumentów i poświadczania autentyczności zawartych w nich danych. Wyłudzenie oznacza uzyskanie dokumentu poświadczającego nieprawdę 

– „Z użytego określenia „wyłudza” wynika natomiast, iż osoba poświadczająca nieprawdę działa w dobrej wierze, tzn. jest przekonana, że poświadcza prawdę. Chodzi o tzw. fałsz pośredni, polegający na tym, że poświadczenie zawiera fałsz, jednakże wystawiający je nie ponosi winy w stwierdzeniu fałszu, gdyż sam padł ofiarą podstępu, zastosowanego przez osobę trzecią. (…) Istotą wyłudzenia jest otrzymanie dokumentu poświadczającego „prawdziwość” nieprawdziwej informacji złożonej przez sprawcę, niejako usankcjonowanie fałszu, np. przedstawienie notariuszowi sfałszowanego odpisu dyplomu celem wyłudzenia w ten sposób jego poświadczenia z oryginałem, podanie nieprawdziwej okoliczności, w tym nazwiska lub daty umowy, dla uzyskania aktu notarialnego potwierdzającego jej prawdziwość.” (wyr. SO Warszawa – Praga w Warszawie z 31.03.2017 r., sygn. akt: VK 99/16).

Wprowadzenie w błąd, o którym mowa w art. 272 k.k. musi mieć charakter podstępny. Dla uznania sprawstwa na gruncie tego przepisu konieczne jest podjęcie dodatkowych zabiegów, które kwalifikowałyby zachowania sprawcy jako podstępne –

„”Podstępne wprowadzenie w błąd” w rozumieniu art. 272 k.k. oznacza szczególną, a nie (jak np. art. 286 § 1 k.k.) zwykłą formę „wprowadzenia w błąd”. Dla wypełnienia znamion przestępstwa określonego w art. 272 k.k. nie wystarcza samo złożenie nieprawdziwego oświadczenia, ale konieczne jest podjęcie jeszcze pewnych działań, np. przebiegłych, pozorujących jego zgodność z rzeczywistością i utrudniających wykrycie nieprawdy” (wyr. Sądu Najwyższego – Izby Wojskowej z 04.06.2003 r., sygn. akt: WA 26/03). 

Przywołany wyrok zapadł na gruncie sprawy żołnierza oskarżonego o wyłudzenie poświadczenia nieprawdy o posiadaniu dodatkowej sztuki prywatnej broni (którą de facto przekazał innej osobie), poprzez złożenie przez niego nieprawdziwego oświadczenia o posiadaniu tej broni przed komisją dokonującą przeglądu takiej broni. Uniewinniając oskarżonego prawomocnie od zarzutu z art. 272 k.k. Sąd Najwyższy przyjął, że zachowanie żołnierza pozostawało na poziomie kłamliwego twierdzenia o posiadaniu broni i nie spełniło wymaganego przez przepis art 272 k.k. podstępnego charakteru działania, gdyż z jednej strony komisja mogła tę okoliczność zweryfikować poprzez zobowiązanie żołnierza do okazania broni, czego nie uczyniła, a nadto „ Oskarżony mógł w tej sprawie podjąć wiele działań wykazujących cechy „podstępnego wprowadzenia w błąd”. Mając na uwadze ułomny organizacyjnie sposób pracy komisji, oskarżony mógł dostarczyć broń innej osoby, podjąć próbę udowodnienia zeznaniami innych osób niemożności, choćby z przyczyn nadzwyczajnych, dostarczenia broni dla potrzeb komisji w dniu badania i w dniach następnych. Tego rodzaju podstępnych działań oskarżony jednak nie podjął.” (wyr. j.w.). W innej sprawie, uchylając do ponownego rozpoznania wyrok skazujący oskarżoną za wyłudzenie wizy turystycznej, Sąd Najwyższy uznał, że należy rozważyć, „(…) czy już samo tylko fałszywe poinformowanie o celu wizyty w Polsce w blankiecie wniosku wizowego – gdyby ustalono, iż oskarżona miała tego świadomość i działała w innymi osobami w tym celu – wypełnia znamiona zarzucanego przestępstwa.” (wyr. Sądu Najwyższego z 16.12.2016 r., II KK 314/16).

Za spełniające wymogi skazania z art. 272 k.k., tj. zachowania o charakterze podstępnym, uznano np. działanie oskarżonej polegające na wyłudzeniu poświadczenia nieprawdy w postanowieniu Sądu o nabyciu spadku, w którego skład wchodziło gospodarstwo rolne, poprzez posłużenie się przez oskarżoną podrobionym świadectwem ukończenia szkoły, dzięki której wykazała się posiadaniem wykształcenia rolniczego niezbędnego do dziedziczenia takiego gospodarstwa (zob. wyr. SO Warszawa Praga w Warszawie, sygn. V K 99/16). Działaniem o charakterze podstępnym, tj. przebiegłym, wywołującym mylny obraz rzeczywistości, utrudniającym dojście do prawdy, było w takim wypadku posłużenie się sfałszowanym świadectwem posiadania wykształcenia rolniczego.

Podstępne działanie sprawcy przestępstwa z art. 272 k.k. może również polegać na zatajeniu okoliczności istotnych dla wydania dokumentu – np. kiedy sprawca, występując do Sądu z wnioskiem o rozszerzenie kurateli dla osoby nieznanej z miejsca pobytu, świadomie zataja fakt jej śmierci i posiadania spadkobierców, w celu uzyskania prawa do reprezentowania tej osoby w postępowaniu o wydanie decyzji o zwrocie nieruchomości (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 08.10.2019 r., sygn. II Aka 52/19). W przywołanym orzeczeniu Sąd przyjął nadto, że „Pomiędzy podstępnym działaniem oskarżonego, a wydaniem postanowienia poświadczającego nieprawdę niewątpliwie zachodzi związek przyczynowo – skutkowy, a zatem jego kwalifikację prawną jako przestępstwa z art. 272 KK uznać należy za prawidłową.”

fałszywe oskarżenie - przestępstwo przeciwko wymiarowi sprawiedliwości

Rodzaj winy

Przestępstwo opisane w art. 272 k.k. ma charakter umyślny i może zostać popełnione wyłącznie z zamiarem bezpośrednim (sprawca chce popełnić przestępstwo). Na takie zabarwienie woli sprawcy przestępstwa wyłudzenia poświadczenia nieprawdy, wskazuje użyte w przepisie sformułowanie o podstępnym charakterze zachowania, które wyklucza zamiar ewentualny. Zamiar ewentualny zachodzi, gdy sprawca przewiduje możliwość popełnienia przestępstwa i na to się godzi. Działanie sprawcy, który „podstępnie” wprowadza w błąd osobę upoważnioną do wystawienia dokumentu jest ukierunkowane na osiągnięcie określonego celu (tj. sprawca chce osiągnąć skutek w postaci wyłudzenia dokumentu poświadczającego nieprawdę).

Korzystanie z pomocy obrońcy

Każdej osobie podejrzanej albo oskarżonej o popełnienie przestępstwa, przysługuje prawo do obrony, w tym, do korzystania z pomocy obrońcy (zob. art. 6 Kodeksu postępowania karnego). Obrońcą w sprawie karnej może być adwokat lub radca prawny. Skorzystanie z pomocy obrońcy już na początkowym etapie postępowania karnego może mieć istotne znaczenie dla prawidłowej realizacji prawa do obrony w całej sprawie. Procesy karne w sprawach z art. 272 k.k. mają często charakter złożony pod względem faktycznym i prawnym. Aktywność procesowa profesjonalnego obrońcy w zakresie postępowania dowodowego, składanych wniosków i twierdzeń oraz weryfikacji ustaleń organów procesowych, może mieć kluczowe znaczenie dla prawidłowego określenia zakresu sprawstwa i winy bądź ustalenia braku istnienia tych elementów przestępstwa.

            Dokładne i aktualne opisy znamion przywołanych wyżej przestępstw oraz zagrożenia karami, zawarte są w odpowiednich przepisach Kodeksu karnego.

 

adwokat Marek Dulniak

Warszawa, 7 czerwca 2022 r. 

Zobacz również: