Wymuszenie rozbójnicze – podstawowe zagadnienia.
Art. 282. Kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, przemocą, groźbą zamachu na życie lub zdrowie albo gwałtownego zamachu na mienie, doprowadza inną osobę do rozporządzenia mieniem własnym lub cudzym albo do zaprzestania działalności gospodarczej, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
Dobra prawne naruszane przestępstwem
Przestępstwo wymuszenia rozbójniczego (art. 282 k.k.) umiejscowione jest w Rozdziale XXXV Kodeksu karnego, zawierającym przepisy, w których przewidziano odpowiedzialność karną za przestępstwa skierowane przeciwko ogólnemu dobru prawnemu, jakim jest własność i niektóre inne prawa przysługujące w stosunku do mienia. Elementami wymuszenia rozbójniczego są przemoc lub groźba skierowane wobec osoby, zaś celem działania sprawcy jest osiągnięcie korzyści majątkowej. Pod ochroną przepisu art. 282 k.k., przewidującego karalność za wymuszenie rozbójnicze, pozostaje mienie, tj. własność i inne prawa rzeczowe dotyczące rzeczy ruchomych i nieruchomości, prawa majątkowe o charakterze niematerialnym (np. prawo własności intelektualnej i prawo autorskie), prawa obligacyjne. Przedmiotem ochrony pozostaje również „(…) wolność człowieka w wycinku swobody prowadzenia działalności gospodarczej. Są to główne przedmioty ochrony. Dalszym przedmiotem ochrony, z racji przewidzianych w tym przepisie różnych czynności sprawczych, jest natomiast życie i zdrowie ludzkie.” (wyr. SO w Poznaniu z 24.10.17 r., sygn. III K 181/16).
Wymuszenie rozbójnicze
Popełnienie przestępstwa wymuszenia rozbójniczego polega na „doprowadzeniu” innej osoby do rozporządzenia mieniem – np. gdy osoba, w stosunku do której skierowana została przemoc lub określony w art. 282 k.k. rodzaj groźby, zostaje w ten sposób doprowadzona (przymuszona) do rozporządzenia swoim majątkiem, np. dokonania przelewu środków na czyjś rachunek lub wyzbycia się prawa majątkowego, niemajątkowego, czy zaniechania dochodzenia swoich praw – „Istota wymuszenia rozbójniczego polega na tym, że sprawca, stosując jeden ze środków oddziaływania określonych w art. 282 k.k., doprowadza inną osobę do rozporządzenia mieniem lub zaprzestania działalności gospodarczej, Przyjmuje się, że skutek ten występuje w pewnej, choćby nieodległej przyszłości w stosunku do samej czynności sprawcy. Zatem rozporządzenie przez pokrzywdzonego mieniem ma charakter zdarzenia przyszłego i stanowi skutek presji psychicznej powstającej w sytuacji zastosowania przez sprawcę przemocy lub groźby.” (wyr. SN z 18.10.2007 r., sygn. II KK 170/07). W niektórych sytuacjach wymuszenia rozbójniczego, pokrzywdzony ma zatem możliwość przeciwdziałania przestępstwu poprzez uzyskanie pomocy organów ścigania.
Wymuszenie rozbójnicze jest przestępstwem umyślnym o charakterze kierunkowym, tj. zachowanie sprawcy ukierunkowane jest na cel jakim jest osiągnięcie korzyści majątkowej. Dla oceny stopnia społecznej szkodliwości czynu istotne znaczenie będzie miał m.in. stopień agresji i nasilenie przemocy użytej wobec pokrzywdzonego przez sprawcę, jak również rodzaj i wartość mienia. Dokonanie przestępstwa następuje z chwilą rozporządzenia mieniem lub zaprzestania działalności gospodarczej.
Odszkodowanie i zadośćuczynienie za krzywdę
Osoba pokrzywdzona przestępstwem może żądać nie tylko ścigania i ukarania sprawcy, ale również odszkodowania za utracone mienie oraz zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę w wymiarze odpowiadającym zadanemu jej cierpieniu i negatywnym skutkom przestępstwa w różnych sferach życia. Roszczenia te mogą być dochodzone nie tylko na drodze procesu cywilnego, ale również w sprawie karnej prowadzonej przeciwko sprawcy. Pokrzywdzony może w toku procesu sądowego działać w sprawie jako oskarżyciel posiłkowy oraz osobiście, lub z pomocą fachowego pełnomocnika w osobie adwokata lub radcy prawnego, aktywnie uczestniczyć w całym postępowaniu karnym.
Korzystanie z pomocy prawnej
Prowadzenie obrony polega na podejmowaniu działań procesowych zmierzających do weryfikacji i prawidłowej oceny twierdzeń stron oraz innych zebranych w sprawie dowodów, podejmowaniu przez obrońcę dodatkowej inicjatywy dowodowej, prezentowaniu przed organami procesowymi stanowiska w zakresie oceny prawnej i ustaleń faktycznych.
Ciężar przestępstwa wymuszenia rozbójniczego i wysokie zagrożenie karą skutkują częstym stosowaniem tymczasowego aresztowania wobec osób podejrzanych i oskarżonych o popełnienie tego przestępstwa. Przesłanką stosowania tymczasowego aresztowania może być także obawa matactwa, która nabiera dodatkowego znaczenia procesowego w przypadku popełnienia przestępstwa z art. 282 k.k. wspólnie z inną osobą lub osobami. Zakres odpowiedzialności każdego sprawcy uzależniony jest od prawidłowego ustalenia przebiegu zdarzenia, roli współsprawcy, świadomości i innych przesłanek warunkujących przypisanie sprawstwa i winy. Powyższe okoliczności sprawiają, że skorzystanie z pomocy obrońcy już na etapie zatrzymania lub przedstawienia zarzutów może mieć istotne znaczenie dla prawidłowej realizacji prawa do obrony przez osobę podejrzaną lub oskarżoną o popełnienie przestępstwa.
Dokładne i aktualne opisy znamion przywołanych wyżej przepisów oraz zagrożenia karami, zawarte są w wymienionych w tekście przepisach Kodeksu karnego.
adwokat Marek Dulniak
Warszawa, 17 maja 2022 r.
Zobacz również: