Zawiadomienie o przestępstwie, którego nie popełniono – art. 238 k.k.

Fałszywe zawiadomienie
Zawiadomienie o niepopełnionym przestępstwie

Art. 238. Kto zawiadamia o przestępstwie, lub o przestępstwie skarbowym organ powołany do ścigania wiedząc, że przestępstwa nie popełniono,
podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Przestępstwo, o którym mowa w art. 238 k.k., w orzecznictwie zwane fałszywym zawiadomieniem o przestępstwie lub zawiadomieniem o niepopełnionym przestępstwie, zaliczane jest do kategorii przestępstw przeciwko wymiarowi sprawiedliwości (Rozdział XXX Kodeksu karnego). Sprawcą przestępstwa opisanego w art. 238 k.k. może być każda osoba (tzw. przestępstwo powszechne).

Dobra prawne naruszane przestępstwem

Karalność zachowań opisanych w art. 238 k.k. ma przede wszystkim chronić prawidłowe działanie organów wymiaru sprawiedliwości, które powołane są do wykrywania i ścigania przestępstw. Złożenie fałszywego zawiadomienia, w sytuacji gdy zawiadamiający wie, że przestępstwa nie popełniono, wpływa destabilizująco na funkcjonowanie organów ścigania, które angażują się w weryfikację zawiadomienia o niepopełnionym przestępstwie.

Zawiadomienie o przestępstwie, którego nie popełniono

Odpowiedzialności karnej na podstawie art. 238 k.k. podlega osoba, która zawiadamia organ powołany do ścigania przestępstw o przestępstwie lub przestępstwie skarbowym – wiedząc, że przestępstwa nie popełniono. Forma i sposób zawiadomienia nie zostały w omawianym przepisie skonkretyzowane:

(…) może ono zatem przybrać formę ustną, pisemną, a także przez posłańca czy za pośrednictwem środków masowego komunikowania się.
(SR dla Warszawy – Mokotowa w Warszawie, wyr. z dn. 18.03.2019 r., sygn. III K 631/18)

Podobnie SR w Dzierżoniowie w post. z dn. 01.07.2014 r., sygn. II Kp 169/16, w którym trafnie wskazano, że:
(…)zawiadomienie jest dokonane w każdy skuteczny sposób udzielenia organom powołanym do ścigania informacji o niepopełnionym przestępstwie. Ustawa nie przewiduje żadnej specjalnej formy zachowania się. Czynność sprawcza będzie zatem zrealizowana tak przez zawiadomienie ustne (w tym telefoniczne), jak i pisemne a nawet anonimowe. Z tego powodu, dla przyjęcia zaistnienia strony przedmiotowej tego przestępstwa nie ma żadnego znaczenia okoliczność, że zawiadomienie nie zostało złożone w formie protokolarnej.

Przestępstwo z art. 238 k.k. ma charakter formalny i bezskutkowy, zaś do jego popełnienia dochodzi z chwilą, gdy zawiadomienie dotrze do właściwego organu („Kto zawiadamia…”).

fałszywe zawiadomienie o przestępstwie adwokat warszawa

Fałszywe zawiadomienie a fałszywe zeznania

Złożeniu fałszywego zawiadomienia często towarzyszy popełnienie kolejnego przestępstwa w postaci złożenia fałszywych zeznań, tj. w sytuacji, gdy zawiadamiający jest następnie przesłuchiwany przez organ procesowy w charakterze świadka. Kwalifikacja prawna tego typu zachowań karalnych nie jest w orzecznictwie jednolita. Wyrażany jest pogląd, że w takim przypadku dochodzi do tzw. pozornego zbiegu przestępstw, w którym złożenie nieprawdziwych zeznań jest przestępstwem współkaralnym w ramach przestępstwa z art. 238 k.k. (wyr. SN z 13.11.2002 r, sygn. V KK 43/02). W okolicznościach innej sprawy Sąd Apelacyjny w Warszawie dopuścił możliwość zakwalifikowania zachowania polegającego na złożeniu fałszywego zawiadomienia (art. 238 k.k.) i złożeniu fałszywych zeznań (art. 233 § 1 k.k.) w ramach tzw. kumulatywnej kwalifikacji czynu (art. 11 § 2 k.k.) uznając, że:

Co prawda Sąd Najwyższy stwierdził, że trudno nie wiązać takiego zawiadomienia z jednoczesnym złożeniem fałszywych zeznań, ale kwestii tej nie przesądził, ograniczył do realiów rozpoznawanej przez siebie sprawy (…) Nie ulega wątpliwości, że kwalifikacja prawna czynu powinna oddawać jego zawartość kryminalną, charakteryzować jego bezprawie uwzględniane w charakterystyce typów czynów zabronionych, których znamiona ten czyn realizuje.
(wyr. SA w Warszawie z dn. 20.05.2013 r., sygn. II AKa 129/13)

Sposób zakwalifikowania obu przestępstw (fałszywego zawiadomieniafałszywych zeznań) może mieć znaczenie z punktu widzenia wymiaru kary, gdyż fakt zastosowania kwalifikacji kumulatywnej na podstawie art. 11 § 2 k.k., ma wpływ na określenie m.in. stopnia społecznej szkodliwości czynu i innych przesłanek wymiaru kary z art. 53 § 1 i 2 k.k., bez których prawidłowy wymiar kary nie jest możliwy. W orzecznictwie wskazuje się, że:

Naruszenie jednym czynem dwóch lub więcej dóbr prawnych, powodujące zastosowanie kumulatywnej kwalifikacji prawnej czynu w myśl art. 11 § 2 KK, zawsze należy zaliczyć do okoliczności zwiększających stopień społecznej szkodliwości czynu i stanowiących okoliczności obciążające przy wymiarze kary.
(wyr. SA w Lodzi z 21.01.2013 r., sygn. II AKa 285/12)

Rodzaj winy

Przestępstwo opisane w art. 238 k.k. ma charakter umyślny i może zostać popełnione wyłącznie z zamiarem bezpośrednim (tj. sprawca chce popełnić przestępstwo). W orzecznictwie wyrażany jest pogląd, że:

(…) Do znamion strony podmiotowej należy wymaganie, aby sprawca wiedział, że przestępstwo, o jakim zawiadamia, nie zostało popełnione. Pobudki i motywy, którymi kierował się, są dla jego odpowiedzialności karnej obojętne (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 września 2004 r., IV KK 129/04, OSNwSK 2004, Nr 1, poz. 1548).
(wyr. SR dla Warszawy – Mokotowa w Warszawie z dn. 18.03.2019 r., sygn. III KK 631/18)

Korzystanie z pomocy obrońcy

Każdej osobie, która jest podejrzana albo oskarżona o popełnienie przestępstwa, przysługuje prawo do obrony, w tym do korzystania z pomocy obrońcy. Obrońcą w sprawie karnej może być adwokat lub radca prawny. Skorzystanie z pomocy obrońcy już na początkowym etapie postępowania karnego może mieć istotne znaczenie dla prawidłowej realizacji prawa do obrony w całej sprawie. Procesy karne w sprawach z art. 238 k.k. mają często charakter złożony pod względem faktycznym i prawnym. Aktywność procesowa profesjonalnego obrońcy w zakresie postępowania dowodowego, składanych wniosków i twierdzeń oraz weryfikacji ustaleń organów procesowych, może mieć kluczowe znaczenie dla prawidłowego określenia zakresu sprawstwa i winy bądź ustalenia braku istnienia tych elementów przestępstwa.

Dokładne i aktualne opisy znamion przywołanych wyżej przestępstw oraz zagrożenia karami zawarte są w odpowiednich przepisach Kodeksu karnego i Kodeksu postępowania karnego.

Orzeczenia sądów publikowane są w internetowym Portalu Orzeczeń Sądów Powszechnych.

adwokat Marek Dulniak

Warszawa, 18 sierpnia 2021 r. 

Zobacz również: