Art. 62 k.k.s. – Niewystawienie faktury, faktura nierzetelna lub wadliwa

  • organy prowadzące postępowanie
  • niewystawienie faktury
  • faktura wadliwa a faktura nierzetelna
  • umyślność sprawcy przestępstwa
  • odpowiedzialność innych osób, w tym księgowego
  • korzystanie z pomocy prawnej

Art. 62. § 1. Kto wbrew obowiązkowi nie wystawia faktury lub rachunku, wystawia je w sposób wadliwy albo odmawia ich wydania,
podlega karze grzywny do 180 stawek dziennych.
§ 2. Kto fakturę lub rachunek wystawia w sposób nierzetelny albo takim dokumentem się posługuje,
podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych albo karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od roku, albo obu tym karom łącznie.
§ 2a. Kto fakturę lub rachunek wystawia w sposób nierzetelny albo takim dokumentem się posługuje, a kwota podatku wynikająca z faktury albo suma kwot podatku wynikających z faktur jest małej wartości,
podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych albo karze pozbawienia wolności, albo obu tym karom łącznie.
§ 3. Karze określonej w § 1 podlega także ten, kto wbrew obowiązkowi nie przechowuje wystawionej lub otrzymanej faktury lub rachunku, bądź dowodu zakupu towarów.
§ 4. Karze określonej w § 1 podlega także ten, kto wbrew przepisom ustawy dokona sprzedaży z pominięciem kasy rejestrującej albo nie wyda dokumentu z kasy rejestrującej, stwierdzającego dokonanie sprzedaży.
§ 5. W wypadku mniejszej wagi, sprawca czynu zabronionego określonego w § 1–4 podlega karze grzywny za wykroczenie skarbowe.

Organy prowadzące postępowanie

Przestępstwa i wykroczenia z art. 62 Kodeksu karnego skarbowego są częstym przedmiotem zainteresowania organów skarbowych. Oskarżycielem w sprawach karnych skarbowych może być Prokurator, uprawniony organ Administracji Skarbowej (np. Naczelnik Urzędu Celno – Skarbowego) lub inne organy wymienione w art. 121 k.k.s. Postępowanie przygotowawcze prowadzone jest przez Prokuraturę zazwyczaj tylko wtedy, gdy obok przestępstw skarbowych, zarzuty dotyczą popełnienia przez podatnika przestępstw ujętych w Kodeksie karnym, np. poświadczenia nieprawdy w dokumentach (art. 271 k.k.), oszustwa (art. 286 k.k.), tzw. prania pieniędzy (art. 299 k.k.) czy udziału w zorganizowanej grupie przestępczej (art. 258 k.k.). W sprawach o przestępstwa skarbowe orzekają Sądy Rejonowe, natomiast w sytuacji, gdy akt oskarżenia obejmuje również przestępstwa z Kodeksu karnego, właściwy do rozpoznania sprawy w pierwszej instancji może być także Sąd Okręgowy.

Niewystawienie faktury

Art. 62 § 1 k.k.s. przewiduje odpowiedzialność za niewystawienie faktury lub rachunku wbrew obowiązkowi. Przyjmuje się, że obowiązek wystawienia faktury musi wynikać z odpowiednich przepisów prawa podatkowego. Sytuacje, w których istnieje obowiązek wystawienia faktury oraz podmioty do tego zobowiązane określone są m.in. w ustawie o podatku od towarów i usług (VAT). Jeśli obowiązek wystawienia faktury nie wynika z odrębnych przepisów prawa, to zgodnie z art. 87 § 1 Ordynacji podatkowej, podatnicy prowadzący działalność gospodarczą mają obowiązek, na żądanie kupującego lub usługobiorcy, wystawić rachunek potwierdzający dokonanie sprzedaży lub wykonanie usługi. W świetle art. 62 § 1 k.k.s. karalne jest nie tylko niewystawienie faktury lub rachunku, ale również odmowa ich wydania uprawnionej osobie lub podmiotowi.

Faktura wadliwa a faktura nierzetelna

Kodeks karny skarbowy nie zawiera samodzielnej definicji faktury wadliwej lub nierzetelnej. Posiłkując się zawartymi w Kodeksie definicjami dotyczącymi nierzetelnych i wadliwych ksiąg (art. 53 § 22 i § 23 k.k.s.), można przyjąć, że:

  • faktura wadliwa, jest to faktura wystawiona niezgodnie z przepisami prawa,
  • faktura nierzetelna, jest to faktura wystawiona niezgodnie ze stanem rzeczywistym.

Wadliwość faktury może wynikać zarówno z jej niezgodności z krajowymi przepisami podatkowymi, jak również niezgodności z przepisami obowiązującymi na mocy dyrektyw UE.

Fakturą nierzetelną w rozumieniu art. 62 § 2 k.k.s. będzie na przykład faktura „fikcyjna” lub „pusta”, dokumentująca zdarzenia gospodarcze, które w rzeczywistości nie miały miejsca. Będzie nią również faktura przedstawiająca zdarzenie w sposób nieprawdziwy, niezgodny ze stanem faktycznym, na przykład wtedy, gdy nie odzwierciedla ilości, wartości lub rodzaju rzeczywiście sprzedanego towaru lub wysokości faktycznie przyjętej zapłaty za wykonaną usługę. W przypadku wystawiania lub posługiwania się takimi fakturami, działanie sprawcy może być dodatkowo kwalifikowane na gruncie przepisów Kodeksu karnego, np. art. 271 k.k., 271a k.k. lub art. 273 k.k. W sytuacji, gdy takie działanie doprowadziło do narażenia podatku na uszczuplenie lub narażenia na nienależny zwrot podatku, możliwe będzie również zakwalifikowanie działania sprawcy na podstawie art. 56 k.k.s. lub art. 76 k.k.s. W orzecznictwie przyjmuje się, że jeśli „(…) odbiorca faktury pustej dokona odliczenia podatku naliczonego, to – bez względu na postać uszczerbku finansowego (uszczuplenie albo nienależny zwrot) – dochodzi do naruszenia dobra chronionego przepisem art. 62 § 2 KKS, tj. mienia Skarbu Państwa.” (wyr. SA w Katowicach z 01.06.2011, sygn. II AKa 83/11). Dokonując prawidłowej subsumpcji stanu faktycznego w konkretnej sprawie karnoskarbowej należy wyraźnie rozróżniać sytuacje, w których dochodzi do narażenia na uszczuplenie lub uszczuplenia podatku od jego wyłudzenia. Powszechnie funkcjonujące pojęcie tzw. oszustwa podatkowego nie zawsze jest tożsame z jego prawidłowym rozumieniem na gruncie przepisów prawa karnego skarbowego (zob. Wyłudzenie podatku VAT – kiedy przestępstwo skarbowe jest oszustwem?). 

Faktura nierzetelna lub wadliwa, adwokat Warszawa

Umyślność sprawcy przestępstwa

Przestępstwo z art. 62 § 1 i § 2 k.k.s. może zostać pełnione wyłącznie umyślnie, zarówno w zamiarze bezpośrednim, jak i ewentualnym. Nie powinna zatem ponosić odpowiedzialności karnej osoba, która wystawiła wadliwą fakturę na skutek niezawinionego błędu czy pomyłki. Dla uznania winy za przestępstwo z art. 62 § 2 k.k.s. konieczne jest wykazanie, że „(…) sprawca obejmował świadomością i wolą (w postaci chęci lub co najmniej godzenia się) wszystkie elementy strony przedmiotowej tego typu czynu zabronionego” (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 05.04.2018 r., sygn. akt II AKa 273/17). W kontekście dodatkowej odpowiedzialności na gruncie przepisów Kodeksu karnego, przyjmuje się również, że „(…) wystawienie nierzetelnej faktury realizuje znamiona art. 62 § 2 KKS, gdy chodzi o uniknięcie lub zmniejszenie podatku, a więc gdy czyn godzi w obowiązek podatkowy. Jeśli natomiast działanie finguje (pozoruje) powstanie takiego obowiązku, to nie może być mowy o wystawieniu nierzetelnej faktury w rozumieniu art. 62 § 2 KKS, lecz jest to zachowanie wyczerpujące znamiona art. 271 § 1 KK” (post. SN z 25.02.2014 r., IV KK 426/13). Nie oznacza to jednak, że podatnik, który narażając podatek na uszczuplenie godzi w obowiązek podatkowy, nie może ponieść odpowiedzialności na podstawie obu ww. przepisów.

Odpowiedzialność innych osób, w tym księgowego

Niektóre przestępstwa opisane w art. 62 k.k.s. mają charakter indywidualny, tj. może się ich dopuścić jedynie podatnik, czyli osoba, której obowiązek wynika z przepisów prawa podatkowego. Dotyczy to na przykład: niewystawienia lub nieprzechowywania faktury wbrew obowiązkowi, wystawienia faktury wadliwej, niewydania paragonu z kasy rejestrującej. Art. 62 k.k.s. opisuje również przestępstwa powszechne, których dopuścić się może każda osoba, nie tylko podatnik (np. posłużenie się nierzetelną fakturą). Należy także pamiętać, że nawet w przypadku przestępstwa indywidualnego prawo karne zawiera regulacje pozwalające rozszerzyć odpowiedzialność na inne osoby niż podatnik. Zgodnie z art. 9 § 3 k.k.s., za przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe odpowiada, jak sprawca, także ten, kto na podstawie przepisu prawa, decyzji właściwego organu, umowy lub faktycznego wykonywania zajmuje się sprawami gospodarczymi, w szczególności finansowymi, osoby fizycznej, osoby prawnej albo jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej. Na tej zasadzie, odpowiedzialność może ponieść np. osoba zajmująca się obsługą księgową podatnika, wystawianiem faktur, składaniem deklaracji lub innych informacji organom podatkowym, a także członek zarządu spółki, dyrektor ds. finansowych, doradca finansowy. Odstępstwo od wyłącznej odpowiedzialności samego podatnika może nastąpić także na innej podstawie, niż art. 9 § 3 k.k.s. Jeśli osoba nawet niebędąca podatnikiem, współdziała w popełnieniu przestępstwa skarbowego w ramach zorganizowanej grupy przestępczej, jej odpowiedzialność wynikać może z art. 21 § 2 Kodeksu karnego, wg. którego: „jeżeli okoliczność osobista dotycząca sprawcy, wpływająca chociażby tylko na wyższą karalność, stanowi znamię czynu zabronionego, współdziałający podlega odpowiedzialności karnej przewidzianej za ten czyn zabroniony, gdy o tej okoliczności wiedział, chociażby go nie dotyczyła”. Należy też pamiętać o regulacji z art. 9 § 1 k.k.s. dotyczącej różnych form współsprawstwa, przewidującej odpowiedzialność karną także innych osób niż bezpośredni wykonawca czynu zabronionego.

Korzystanie z pomocy prawnej

Postępowania karne skarbowe mają często skomplikowany i wielowątkowy charakter. Dokonanie prawidłowych ustaleń faktycznych może się wiązać z potrzebą przeprowadzenia szeregu czynności procesowych i dowodów, w tym uzyskania wiadomości specjalnych, powołania biegłych, np. z zakresu rachunkowości, podatków, badania dokumentów czy wyceny transakcji. Skomplikowany charakter tych spraw odnosi się także do zagadnień prawnych, np. zastosowania właściwych przepisów karnych i procesowych, ustalenia momentu popełnienia przestępstwa, kwestii przedawnienia, charakteru prawnego dokumentu podatkowego oraz szeregu innych zagadnień, które wymagają wiedzy prawniczej i doświadczenia. Skorzystanie przez osoby podejrzane i oskarżone o popełnienie przestępstw skarbowych z pomocy profesjonalnego obrońcy może mieć duże znaczenie dla prawidłowej realizacji prawa do obrony, w tym zgodnego ze stanem faktycznym i prawnym, określenia zakresu sprawstwa i winy, bądź ich braku.

Dokładne i aktualne opisy znamion przywołanych wyżej przepisów oraz zagrożenia karami, zawarte są w odpowiednich przepisach Kodeksu karnego i Kodeksu karnego skarbowego oraz przepisach prawa podatkowego.

adwokat Marek Dulniak

Warszawa, 31 stycznia 2024 r. 

Czytaj również: