Oszustwo celne.
- organy prowadzące postępowanie
- należność celna
- narażenie na uszczuplenie cła
- wprowadzenie w błąd organu celnego
- umyślność sprawcy przestępstwa
- odpowiedzialność innych osób, w tym przedstawiciela celnego
- korzystanie z pomocy prawnej
Art. 87. § 1. Kto przez wprowadzenie w błąd organu uprawnionego do kontroli celnej naraża należność celną na uszczuplenie, podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych albo karze pozbawienia wolności, albo obu tym karom łącznie.
§ 2. Tej samej karze podlega sprawca, jeżeli oszustwo celne dotyczy towaru lub usługi w obrocie z zagranicą, co do których istnieje reglamentacja pozataryfowa.
§ 3. Jeżeli kwota należności celnej narażonej na uszczuplenie lub wartość towaru lub usługi w obrocie z zagranicą, co do których istnieje reglamentacja pozataryfowa, jest małej wartości, sprawca czynu zabronionego określonego w § 1 lub 2 podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych.
§ 4. Jeżeli kwota należności celnej narażonej na uszczuplenie lub wartość towaru lub usługi w obrocie z zagranicą, co do których istnieje reglamentacja pozataryfowa, nie przekracza ustawowego progu, sprawca czynu zabronionego określonego w § 1 lub 2 podlega karze grzywny za wykroczenie skarbowe.
Organy prowadzące postępowanie
Ściganiem przestępstw i wykroczeń z Kodeksu karnego skarbowego zajmują się przede wszystkim organy celno – skarbowe, choć mogą być to również inne służby powołane do ścigania przestępstw, jak np. Policja czy Straż Graniczna. Oskarżycielem w sprawach karnych skarbowych może być Prokurator, uprawniony organ Administracji Skarbowej (np. Naczelnik Urzędu Celno – Skarbowego) lub inne organy wymienione w art. 121 k.k.s. Postępowanie przygotowawcze prowadzone jest przez Prokuraturę zazwyczaj tylko wtedy, gdy obok przestępstw skarbowych, zarzuty dotyczą popełnienia przez podatnika przestępstw ujętych w Kodeksie karnym, np. poświadczenia nieprawdy w dokumentach (art. 271 k.k.), oszustwa (art. 286 k.k.), tzw. prania pieniędzy (art. 299 k.k.) czy udziału w zorganizowanej grupie przestępczej (art. 258 k.k.). W sprawach o przestępstwa skarbowe orzekają Sądy Rejonowe, natomiast w sytuacji, gdy akt oskarżenia obejmuje również przestępstwa z Kodeksu karnego, właściwy do rozpoznania sprawy może być także Sąd Okręgowy.
Należność celna
Kodeks karny skarbowy zawiera własną definicję należności celnej. W art. 53 § 32 k.k.s. wskazano, że określenie „należność celna” oznacza odpowiednio „należności celne przywozowe” i „należności celne wywozowe” w rozumieniu Unijnego kodeksu celnego. Zgodnie z art. 56 Unijnego kodeksu celnego, podstawą należności celnych przywozowych i wywozowych jest Wspólna Taryfa Celna, natomiast inne środki, ustanowione w przepisach unijnych regulujących określone dziedziny wymiany towarowej, stosowane są w odpowiednich przypadkach zgodnie z klasyfikacją taryfową danych towarów. Przepisy dotyczące należności przywozowych i wywozowych znajdują się również w ustawie z dnia 19 marca 2004 r. – Prawo celne, w której określone zostały np. zasady obliczania, zaliczania lub zwolnienia z należności przywozowych lub wywozowych.
Narażenie na uszczuplenie cła
Art. 87 § 1 k.k.s. przewiduje odpowiedzialność karną za „narażenie” na uszczuplenie należności celnej. Przestępstwo z art. 87 k.k.s. jest więc tzw. przestępstwem „z narażenia”. Oznacza to że dla jego popełnienia nie jest konieczne doprowadzenie do samego uszczuplenia należności celnej, lecz wystarczy wystąpienie samego stanu narażenia. Działanie sprawcy prowadzące do powstania stanu narażenia na uszczuplenie cła, może na przykład polegać na podaniu danych niezgodnych ze stanem rzeczywistym lub zatajeniu rzeczywistego stanu rzeczy i w ten sposób wprowadzeniu w błąd właściwego organu celnego. Sposób działania sprawcy określony w art. 87 k.k.s. jest zatem zbliżony do działania sprawcy przestępstwa z art. 56 k.k.s., polegającego na podaniu nieprawdy w deklaracjach podatkowych (zwanego również oszustwem podatkowym). Orzekając w kontekście art. 87 k.k.s i 56 k.k.s. Sąd Najwyższy uznał, że „(…) interes finansowy Skarbu Państwa, jako przedmiot ochrony wynikający z omawianych przepisów, sprowadza się do uzyskania kwot wymaganych należności celnych i podatkowych z tytułu przywozu z zagranicy lub wywozu z kraju towarów, z których transferem związane jest powstanie określonych obowiązków finansowych, przy czym narażenie na uszczuplenie takiej należności stanowi stworzenie wysokiego prawdopodobieństwa, że wynikające z przepisów prawnych należności nie zostaną pobrane lub uiszczone w kwocie niższej aniżeli należna, który to skutek nie musi nastąpi.” (post. SN z 28.01.2005 r., sygn. V KK 377/04). Zasadne jest również uznanie, że przestępstwo z art. 87 k.k.s. ma charakter formalny, gdyż jego istota nie jest uzależniona od nastąpienia skutku w postaci faktycznego uszczuplenia należności celnej. Jednak w przypadku, gdy nastąpi uszczuplenie należności celnej, działanie takie może zostać zakwalifikowane nie tylko na podstawie art. 87 k.k.s., ale także na podstawie innych przepisów ustaw karnych.
Wprowadzenie w błąd organu celnego
Przestępstwo z art. 87 k.k.s. zawiera w swoim opisie znamię „wprowadzenia w błąd”, które jednocześnie nie zostało w tym przepisie zdefiniowane. Dokonując wykładni tego pojęcia w jednym z orzeczeń, Sąd Najwyższy przyjął, że „Mówiąc (…) o wprowadzeniu w błąd organu uprawnionego do kontroli celnej w rozumieniu przepisu art. 87 § 1 KKS należy mieć w polu widzenia takie zachowanie sprawcy, które polega na umyślnym wywołaniu po stronie organu celnego nieadekwatnej z obiektywnego punktu widzenia oceny istotnych okoliczności dla dokonania prawidłowego wymiaru należności celnych, które przykładowo mogą dotyczyć przesłanek kalkulacyjnych związanych z zastosowaniem właściwej taryfy celnej.” (post. SN z 28.01.2005 r., sygn. V KK 377/04). Posługując się analogią do art. 92 k.k.s., zasadne jest również przyjęcie, że wprowadzenie w błąd może polegać m.in. na podaniu danych niezgodnych ze stanem rzeczywistym lub zatajeniu rzeczywistego stanu rzeczy (np. podaniu nieprawdy w deklaracji celnej).
Użycie w art. 87 k.k.s. znamienia „wprowadzenia w błąd” powoduje, że konstrukcja art. 87 k.k.s. jest zbliżona do przestępstwa typowego oszustwa, o którym mowa w art. 286 Kodeksu karnego. Zauważyć również należy, że w art. 87 § 2 k.k.s. dla określenia czynności sprawczej przestępstw z art. 87 k.k.s. wprost użyto sformułowania „oszustwo celne”. Pomiędzy art. 87 k.k.s. a art. 286 k.k. zachodzą jednak istotne rozbieżności w opisie znamion, które nie pozwalają na uznanie przestępstwa z art. 87 k.k.s. za typowe oszustwo. Warunkiem popełnienia oszustwa, o którym mowa w art. 286 k.k., jest bowiem znamię „rozporządzenia mieniem”, do którego dochodzi jedynie w przypadku doprowadzenia do nienależnego zwrotu mienia (np. zwrotu cła przez organ celny), a nie w przypadku „uszczuplenia” należności celnej. W tym ostatnim przypadku nie dochodzi bowiem do rozporządzenia mieniem (należnością celną) przez pokrzywdzonego, którym jest Skarb Państwa, lecz do uniknięcia wydatku z własnego mienia poprzez bezprawne zaniżenie przez zobowiązanego należności celnej, która powinna zostać odprowadzona na rzecz właściwego organu. W przypadku zobowiązań celnych, do typowego oszustwa z art. 286 k.k. dużo bardziej zbliżona jest konstrukcja art. 92 k.k.s. (nienależny zwrot cła) niż konstrukcja art. 87 k.k.s. Należy również pamiętać, że przypisanie sprawcy popełnienia typowego oszustwa z art. 286 k.k. wymaga wykazania, że działał on w zamiarze bezpośrednim i w celu osiągnięcia korzyści majątkowej.
Odpowiedzialność innych osób, w tym przedstawiciela celnego
Przyjmuje się, że przestępstwo opisane w art. 87 k.k.s. ma charakter powszechny, tj. może się go dopuścić każda osoba, nie tylko osoba uprawniona lub zobowiązana na podstawie przepisów celnych. W praktyce, sprawcami przestępstw na gruncie art. 87 k.k.s. są zwykle osoby i podmioty zobowiązane na podstawie obowiązujących przepisów szeroko pojętego prawa celnego. Należy jednak pamiętać, że prawo karne zawiera regulacje pozwalające rozszerzyć odpowiedzialność na inne osoby. Zgodnie z art. 9 § 3 k.k.s., za przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe odpowiada, jak sprawca, także ten, kto na podstawie przepisu prawa, decyzji właściwego organu, umowy lub faktycznego wykonywania zajmuje się sprawami gospodarczymi, w szczególności finansowymi, osoby fizycznej, osoby prawnej albo jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej. Na tej zasadzie, odpowiedzialność może ponieść np. przedstawiciel celny, agent celny, osoba zajmująca się obsługą księgową podatnika, wystawianiem faktur, składaniem deklaracji, zgłoszeń celnych lub innych informacji organom podatkowym i celnym, a także, członek zarządu spółki, dyrektor ds. finansowych, doradca finansowy. Odstępstwo od wyłącznej odpowiedzialności osoby zobowiązanej może nastąpić także na innej podstawie niż art. 9 § 3 k.k.s. Jeśli osoba taka współdziała w popełnieniu przestępstwa skarbowego w ramach zorganizowanej grupy przestępczej, jej odpowiedzialność wynikać może z art. 21 § 2 Kodeksu karnego, wg. Którego, „jeżeli okoliczność osobista dotycząca sprawcy, wpływająca chociażby tylko na wyższą karalność, stanowi znamię czynu zabronionego, współdziałający podlega odpowiedzialności karnej przewidzianej za ten czyn zabroniony, gdy o tej okoliczności wiedział, chociażby go nie dotyczyła”. Należy też pamiętać o regulacji z art. 9 § 1 k.k.s. przewidującej odpowiedzialność karną także innych osób niż bezpośredni wykonawca czynu zabronionego.
Umyślność sprawcy przestępstwa
Przestępstwo z art. 87 k.k.s. może zostać pełnione wyłącznie umyślnie, zaś umyślność sprawcy może polegać zarówno na zamiarze bezpośrednim, jak i ewentualnym. Nie powinna zatem ponosić odpowiedzialności karnej osoba, która ujęła w deklaracji lub zgłoszeniu celnym nieprawidłowe dane na skutek niezawinionego błędu czy oczywistej pomyłki i w ten sposób naraziła Skarb Państwa na uszczuplenie należności celnej. W jednej ze spraw, w której oskarżony o popełnienie przestępstw z art. 56 k.k.s. i art. 87 k.k.s. został prawomocnie uniewinniony, Sąd Okręgowy wskazał, że „O wprowadzeniu organów celnych w błąd w rozumieniu w/w przepisów można byłoby mówić wyłącznie, gdyby zostało ustalone, że mając świadomość tego, że przyjęta klasyfikacja jest błędna, aprobował taki sposób rozliczeń, by dzięki temu oszustwu spółka uniknęła należnego opodatkowania.” (wyr. SO w Toruniu z 26.11.2014 r., sygn. IX Ka 291/14). Dla uznania winy za przestępstwo z art. 87 k.k.s. konieczne jest zatem wykazanie, że sprawca obejmował swoją świadomością i wolą wymagane elementy strony przedmiotowej czynu opisanego w art. 87 k.k.s., co najmniej poprzez godzenie się na ich wystąpienie.
Korzystanie z pomocy prawnej
Postępowania karne skarbowe mają często skomplikowany i wielowątkowy charakter. Dokonanie prawidłowych ustaleń faktycznych może wiązać się z potrzebą przeprowadzenia szeregu czynności procesowych i dowodów, w tym uzyskania wiadomości specjalnych, powołania biegłych, np. z zakresu rachunkowości, podatków, badania dokumentów czy wyceny towarów i transakcji. Skomplikowany charakter tych spraw odnosi się także do zagadnień prawnych, np. zastosowania właściwych przepisów karnych i procesowych, ustalenia stopnia winy, momentu popełnienia przestępstwa, kwestii przedawnienia, charakteru prawnego dokumentu celnego oraz szeregu innych zagadnień, które wymagają wiedzy prawniczej i doświadczenia. Skorzystanie przez osoby podejrzane i oskarżone o popełnienie przestępstw skarbowych z pomocy profesjonalnego obrońcy może mieć duże znaczenie dla prawidłowej realizacji prawa do obrony, w tym zgodnego ze stanem faktycznym i prawnym określenia zakresu sprawstwa i winy, bądź ich braku.
Dokładne i aktualne opisy znamion przywołanych wyżej przepisów oraz zagrożenia karami, zawarte są w odpowiednich przepisach Kodeksu karnego, Kodeksu karnego skarbowego oraz w przepisach prawa podatkowego i celnego.
adwokat Marek Dulniak
Warszawa, 15 lipca 2019 r.
Czytaj również: