Art. 217 Kodeksu karnego – omówienie podstawowych zagadnień
Art. 217. § 1. Kto uderza człowieka lub w inny sposób narusza jego nietykalność cielesną, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
§ 2. Jeżeli naruszenie nietykalności wywołało wyzywające zachowanie się pokrzywdzonego albo jeżeli pokrzywdzony odpowiedział naruszeniem nietykalności, sąd może odstąpić od wymierzenia kary.
§ 3. Ściganie odbywa się z oskarżenia prywatnego.
Postępowanie przed sądem – akt oskarżenia wnoszony przez pokrzywdzonego
Ściganie przestępstwa naruszenia nietykalności cielesnej odbywa się na podstawie oskarżenia prywatnego. Postępowanie karne przeciwko sprawcy inicjowane jest wniesieniem przez pokrzywdzonego, do właściwego sądu, prywatnego aktu oskarżenia, który musi odpowiadać wymogom formalnym określonym w Kodeksie postępowania karnego. Pokrzywdzony może wnieść do sądu akt oskarżenia osobiście lub za pośrednictwem pełnomocnika, którym może być adwokat lub radca prawny. W toku postępowania karnego pokrzywdzony działa jako oskarżyciel prywatny i przysługują mu prawa strony. Oznacza to, że może sam (lub poprzez swojego pełnomocnika) składać wnioski dowodowe, uczestniczyć w przeprowadzaniu dowodów przez sąd, np. w przesłuchaniach oskarżonego, świadków, biegłych, korzystać z prawa do zadawania pytań i składania oświadczeń, jak również, składać zażalenia i apelację. W sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego, postępowanie może zostać wszczęte także przez prokuratora, który może również przystąpić do toczącego się już postępowania. Prokurator podejmuje działania, jeśli wymaga tego interes społeczny.
Postępowania prywatnoskargowego, które toczy się przed sądem karnym na podstawie prywatnego aktu oskarżenia, nie należy mylić z postępowaniem cywilnym, które wszczynane jest na podstawie pozwu cywilnego o zapłatę odszkodowania lub zadośćuczynienia za krzywdę. Postępowanie prywatnoskargowe w sprawie o naruszenie nietykalności jest postępowaniem karnym, którego podstawową funkcją jest ukaranie sprawcy, choć możliwe jest również orzeczenie zadośćuczynienia lub odszkodowania.
Dobra prawne naruszone przestępstwem
Przestępstwo naruszenia nietykalności cielesnej (art. 217 k.k.) godzi w istotne i wrażliwe dobro osobiste człowieka, jakim jest prawo do nietykalności cielesnej. Każdy człowiek ma prawo samodzielnie decydować o możliwości ingerencji innych osób w sferę swojej cielesności. Karalne naruszenie cielesności człowieka nie musi w każdym przypadku wywoływać cierpienia lub uszczerbku fizycznego. Może również dotykać czci, poczucia godności osobistej, wiązać się z poczuciem skrzywdzenia, wstydu, poniżenia. Kodeks karny także w tym zakresie daje prawo do korzystania przez pokrzywdzonego z ochrony prawnej. Osobą pokrzywdzoną przestępstwem z art. 217 k.k. może być każdy człowiek, zarówno dorosły, jak i dziecko.
Naruszenie nietykalności
Przestępstwo naruszenia nietykalności określone zostało w art. 217 k.k. jako uderzanie lub naruszanie nietykalności cielesnej w inny sposób. W praktyce orzeczniczej przyjmuje się, że naruszeniem nietykalności będzie np. uderzenie człowieka ręką lub przedmiotem, kopnięcie, szarpanie, popychanie, ciągnięcie za włosy, oplucie, oblanie lub obrzucenie czymś, zerwanie z osoby części ubrania. W niektórych sytuacjach, może być to również klepnięcie, głaskanie czy samo dotykanie. Warunkiem odpowiedzialności jest jednak brak zgody pokrzywdzonego na takie zachowania, działanie wbrew jego woli. Należy również pamiętać, że przestępstwo z art. 217 k.k. jest przestępstwem umyślnym, w związku z czym, sprawca powinien mieć co najmniej świadomość skutku w postaci karalnego naruszenia nietykalności cielesnej innej osoby. Nie powinny zatem mieścić się w obszarze bezprawności tego przestępstwa zachowania o charakterze przypadkowym czy wynikającym z braku ostrożności. Zgodnie z art. 9 § 1 k.k. czyn zabroniony popełniony jest umyślnie, jeżeli sprawca ma zamiar jego popełnienia, to jest chce go popełnić, albo przewidując możliwość jego popełnienia, godzi się na to.
Naruszenie nietykalności a pobicie (art. 158 k.k.) lub uszkodzenie ciała (art. 157, 156 k.k.)
W Kodeksie karnym opisanych jest wiele przestępstw, których popełnienie wiąże się z naruszeniem nietykalności cielesnej człowieka, np. pobicie (art. 158 k.k.), zgwałcenie (art. 197 k.k.), rozbój z użyciem przemocy (art. 280 k.k.), zmuszanie z użyciem przemocy (art. 191 k.k.), wymuszenie rozbójnicze (art. 282 k.k.), znęcanie się fizyczne (art. 207 k.k.). Sprawcy tych przestępstw nie odpowiadają jednak za samo naruszenie nietykalności, lecz ponoszą surowszą odpowiedzialność za czyny wypełniające znamiona znamiona ww. przestępstw. Są to przestępstwa cięższe od zwykłego naruszenia nietykalności, o którym mowa w art. 217 k.k., zawierające wyższy stopień społecznej szkodliwości, zagrożone wyższymi karami i ścigane z oskarżenia publicznego.
Do przestępstw, których czynności sprawcze zawsze związane są z naruszeniem nietykalności cielesnej, należą: przestępstwo spowodowania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (art. 156 § 1 k.k.) i przestępstwo spowodowania naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia z art 157 § 1 lub § 2 k.k. W przypadku, gdy sprawca naruszenia nietykalności cielesnej spowoduje umyślnie skutki wymienione w tych przepisach, poniesie odpowiedzialność na ich podstawie.
Naruszenie nietykalności cielesnej jest również elementem przestępstwa pobicia, o którym mowa w art. 158 § 1 k.k. Należy jednak pamiętać, że wbrew potocznemu rozumieniu pobicia, art. 158 § 1 k.k. nie ma zastosowania w sytuacji, w której sprawcą jest tylko jeden napastnik. Dla zaistnienia przestępstwa pobicia konieczny jest udział po stronie sprawców dwóch lub więcej osób. Jeśli zatem pokrzywdzony w sytuacji „sam na sam” z inną osobą został przez tę osobę uderzony, nawet kilkukrotnie, i jednocześnie nie spowodowało to jakichkolwiek obrażeń lub innych skutków np. z art. 156 k.k. lub 157 k.k., to możemy mieć do czynienia z popełnieniem przestępstwa naruszenia nietykalności z art. 217 k.k.
Korzystanie z pomocy prawnej
Sprawy karne o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego z reguły toczą się bez udziału prokuratora. Skorzystanie z pomocy profesjonalnego pełnomocnika może mieć w tych sprawach istotne znaczenie dla zgodnego ze stanem faktycznym i prawnym ustalenia zakresu sprawstwa i winy oskarżonego. Pomoc prawna adwokata dotyczy to nie tylko prawidłowego sporządzenia aktu oskarżenia, w tym, prawidłowego opisu czynu, stanu faktycznego, kwalifikacji prawnej, złożenia wniosków dowodowych, ale również reprezentacji w toku postępowania przed sądem. Sprawy te bywają bowiem długotrwałe i skomplikowane pod względem dowodowym. Oprócz przesłuchania stron i świadków, niejednokrotnie zachodzi potrzeba powoływania biegłych różnych specjalności. Skomplikowany charakter tych spraw dotyczy również zagadnień prawnych, np. realizacji prawa do obrony, stanu wyższej konieczności czy przyczynienia się pokrzywdzonego. Te same powody przemawiają za skorzystaniem z pomocy obrońcy przez osoby, które zostały oskarżone o popełnienie przestępstwa naruszenia nietykalności.
Dokładne i aktualne opisy znamion przywołanych wyżej przepisów oraz zagrożenia karami, zawarte są w wymienionych w tekście przepisach Kodeksu karnego.
adwokat Marek Dulniak
Warszawa, 22 listopada 2018 r.
Czytaj również: