Przestępstwa zniszczenia mienia i uszkodzenia mienia – art. 288 k.k.

Niszczenie rzeczy, uszkodzenie rzeczy – podstawowe zagadnienia, obrona, odszkodowanie 

Kancelaria Adwokacka świadczy pomoc prawną osobom podejrzanym lub oskarżonym o popełnienie przestępstw, o których mowa w art. 288 k.k. (niszczenie, uszkodzenie rzeczy, uczynienie rzeczy niezdatną do użytku), a także innych przestępstw przeciwko mieniu. Pomoc prawna w tym zakresie polega na obronie klienta w toku śledztwa, dochodzenia oraz przed sądem. Możliwe jest także udzielenie jednorazowej porady prawnej. W zakres działania Kancelarii wchodzi również reprezentowanie przed sądami osób pokrzywdzonych przestępstwem, w tym osób, które na skutek przestępstwa poniosły szkodę. (Zob. poniżej: Korzystanie z pomocy prawnej obrońcy. Odszkodowanie).

Na temat przestępstwa niszczenia rzeczy:

Art. 288. § 1. Kto cudzą rzecz niszczy, uszkadza lub czyni niezdatną do użytku, 
podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

§ 2. W wypadku mniejszej wagi, sprawca  
podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

§ 3. Karze określonej w § 1 podlega także ten, kto przerywa lub uszkadza kabel podmorski albo narusza przepisy obowiązujące przy zakładaniu lub naprawie takiego kabla.  

§ 4. Ściganie przestępstwa określonego w § 1 lub 2 następuje na wniosek pokrzywdzonego. 

Dobra prawne naruszane przestępstwem

Przestępstwo niszczenia rzeczy (art. 288 k.k.) umiejscowione jest w Rozdziale XXXV Kodeksu karnego, który zawiera zbiór przepisów przewidujących odpowiedzialność karną za przestępstwa skierowane przeciwko ogólnemu dobru prawnemu, jakim jest własność i niektóre inne prawa przysługujące w stosunku do mienia. Przedmiotem ochrony art. 288 k.k. jest cudza rzecz, w tym rzecz ruchoma i nieruchomość. Pod ochroną przepisu pozostaje wykonywanie prawa własności, posiadania rzeczy oraz jej użytkowania w sposób wolny od naruszania integralności, tj. niszczenia, uszkodzenia lub czynienia niezdatną do użytku. W wyniku tych czynności dochodzi zwykle do powstania szkody majątkowej, obniżenia wartości rzeczy lub całkowitej utraty jej wartości (Zob. dalej – Odszkodowanie). 

Zniszczenie rzeczy, uszkodzenie rzeczy, uczynienie rzeczy niezdatną do użytkowania

Niszczenie rzeczy oznacza takie fizyczne oddziaływanie przez sprawcę na daną rzecz, które powoduje jej destrukcję, całkowite wyłączenie z użytkowania, pełną utratę funkcjonalności, unicestwienie.

Uszkodzenie rzeczy wiąże się z częściowym zniszczeniem rzeczy, które powoduje pomniejszenie jej wartości i może prowadzić do stałej lub czasowej utraty bądź ograniczenie jej użyteczności, funkcjonalności czy wydajności.

Uczynienie rzeczy niezdatną do użytku następuje wtedy, gdy rzecz co prawda nie zostaje zniszczona albo uszkodzona, ale osoba władająca rzeczą zostaje pozbawiona możliwości korzystania z tej rzeczy całkowicie albo zgodnie z jej przeznaczeniem. 

Czynność sprawcza niszczenia albo uszkadzania może polegać na działaniu charakterystycznym dla słownikowej definicji tych określeń, np. uderzaniu, szarpaniu, podpaleniu, stłuczeniu, rozpuszczeniu, zburzeniu, pocięciu, również przy użyciu innych narzędzi czy urządzeń. Przykładem czynności polegającej na uczynieniu rzeczy niezdatną do użytku może być zablokowanie bądź pozbawienie urządzenia istotnego elementu funkcjonalnego, zepsucie produktów spożywczych poprzez posypanie ich szkodliwą substancją, bezprawne wyjęcie przedmiotu spod władztwa osoby uprawnionej. 

Do niszczenia mienia może dochodzić przy popełnianiu innego przestępstwa, np. kradzieży z włamaniem (art. 279 k.k.). Czyny polegające na włamaniu i zniszczeniu rzeczy z reguły ze sobą współwystępują, gdy np. pokonanie zabezpieczenia wiąże się z jego zniszczeniem czy uszkodzeniem. Zachodzi wtedy tzw. pomijalny zbieg przepisów, gdzie art. 279 k.k. dotyczący kradzieży z włamaniem pochłania przepis art. 288 k.k. Możliwe są jednak sytuacje, w których obydwa przepisy wystąpią w kwalifikacji prawnej czynu obok siebie – w ramach zbiegu kumulatywnego. W orzecznictwie wskazuje się, że „(…) kumulatywny zbieg przepisów art. 279 § 1 kk i art. 288 § 1 kk uzasadniony jest wówczas, gdy dochodzi do zasadniczego odwrócenia dysproporcji dóbr chronionych przez te przepisy, a więc gdy szkoda wyrządzona włamaniem jest zdecydowania wyższa od szkody wyrządzonej kradzieżą.” (wyr. SO w Poznaniu z dn. 17.06.2021 r., sygn. akt IV Ka 518/21, publ. int. Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych). Czynności sprawcze niszczenia lub uszkodzenia należą do znamion wielu innych przestępstw Kodeksu karnego, np. art. 276 k.k. (przestępstwo niszczenia dokumentu), art. 268 k.k. (przestępstwo niszczenia zapisu informacji), art. 268a k.k. (przestępstwo niszczenia danych informatycznych) i in. Przepisy te stanowią tzw. lex specialis, w związku z czym, w zakresie znamion niszczenia, uszkadzania bądź czynienia rzeczy niezdatną do użytku, mają wobec art. 288 § 1 i 2 k.k. pierwszeństwo w stosowaniu. 

Przestępstwo z art. 288 § 1 kk jest przestępstwem materialnym (skutkowym), którego skutek polega na wystąpieniu alternatywnie jednego ze znamion w postaci: zniszczenia, uszkodzenia rzeczy albo uczynienia jej niezdatną do użytku. Przestępstwo z art. 288 § 1 k.k. ma charakter umyślny, obejmujący obie postaci zamiaru, tj. zamiar bezpośredni albo ewentualny. Sprawca zniszczenia lub uszkodzenia rzeczy popełnia więc przestępstwo nie tylko wtedy, gdy taki skutek chciał wywołać, ale także wtedy, gdy przewidywał taką możliwość i na to się godził.

Do popełnienia przestępstwa uszkodzenia bądź zniszczenia mienia w zamiarze ewentualnym może dojść na przykład wtedy, gdy sprawca, chcąc uderzyć pokrzywdzonego (tj. mając zamiar bezpośredni popełnienia przestępstwa naruszenia nietykalności z art. 217 k.k.), powoduje skutek w postaci zniszczenia rzeczy pokrzywdzonego.

W art. 288 § 2 k.k. stypizowany został wypadek mniejszej wagi. Przyjęcie, że czyn stanowi przypadek mniejszej wagi następuje w oparciu o znamiona strony przedmiotowej i podmiotowej czynu. Znaczenie mogą mieć zatem takie okoliczności, jak wysokość szkody spowodowanej przestępstwem, subiektywne odczucie szkody pokrzywdzonego, stopień winy, motywacja i sposób zachowania sprawcy, incydentalność zachowania oraz inne okoliczności decydujące o stopniu społecznej szkodliwości czynu (zob. np. wyr. Sądu Rejonowego dla Warszawy – Mokotowa w Warszawie z 10.11.2016 r., sygn. akt: VIII K 157/15, publ. int. Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych).

Przestępstwo z art. 288 k.k. ma swój odpowiednik w Kodeksie wykroczeń w art. 124 k.w., zgodnie z którym, karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny podlega ten, kto cudzą rzecz umyślnie niszczy, uszkadza lub czyni niezdatną do użytku, jeżeli szkoda nie przekracza 800 zł. Wysokość spowodowanej szkody ma więc znaczenie dla określenia czy mamy do czynienia z przestępstwem z art. 288 k.k. czy tylko z wykroczeniem, o którym mowa w art. 124 k.k. Stąd czyn opisany w art. 288 § 1 k.k. uznawany jest za tzw. „czyn przepołowiony”, gdzie granica w postaci wysokości szkody decyduje o zakwalifikowaniu czynu jako przestępstwo albo wykroczenie. 

W przypadku, gdy przestępstwo z art. 288 § 1 lub 3 kk popełnione zostanie w stosunku do mienia znacznej wartości lub w stosunku do dobra o szczególnym znaczeniu dla kultury, przepisy przewidują zaostrzoną odpowiedzialność karną, tj. karę pozbawienia wolności od roku do lat 10 (zob. art. 294 k.k.).

Uregulowanie zawarte w art. 288 § 3, dotyczące ochrony integralności kabli podmorskich, wynika z przystąpienia przez Polskę do Konwencji międzynarodowej o ochronie kabli podmorskich (Dz. U. z 1935 r. nr 17, poz. 97). 

Odszkodowanie 

Ściganie przestępstwa z art. 288 § 1 i 2 k.k. odbywa się na wniosek pokrzywdzonego. Z chwilą złożenia takiego wniosku do organów ścigania (np. policji lub prokuratury), postępowanie będzie prowadzone przez te organy z urzędu. Osoba pokrzywdzona przestępstwem zniszczenia, uszkodzenia rzeczy lub uczynienia jej niezdatną do użytku może żądać nie tylko ścigania i ukarania sprawcy, ale również odszkodowania odpowiadającego równowartości uszczerbku na mieniu, jak również powiększonych pasywów lub utraconych korzyści w wyniku utraty możliwości korzystania (osiągania dochodów) ze zniszczonej bądź uszkodzonej rzeczy. Wysokość poniesionej szkody może być zatem wyższa od wartości zniszczonej bądź uszkodzonej rzeczy. Roszczenia mogą być dochodzone nie tylko na drodze procesu cywilnego, ale również w sprawie karnej prowadzonej przeciwko sprawcy przestępstwa, o którym mowa w art. 288 § 1 i 2 k.k. Osoba pokrzywdzona przestępstwem może w toku procesu sądowego działać w sprawie jako oskarżyciel posiłkowy oraz osobiście, lub z pomocą fachowego pełnomocnika w osobie adwokata czy radcy prawnego aktywnie uczestniczyć w całym postępowaniu karnym. 

 

fałszywe oskarżenie - przestępstwo przeciwko wymiarowi sprawiedliwości

Korzystanie z pomocy prawnej obrońcy

Tak jak w przypadku spraw karnych dotyczących innych przestępstw, prowadzenie obrony przez adwokata polega na podejmowaniu działań procesowych zmierzających do weryfikacji i prawidłowej oceny twierdzeń stron oraz innych zebranych dowodów, podejmowaniu dodatkowej inicjatywy dowodowej, prezentowaniu przed organami procesowymi stanowiska w zakresie oceny prawnej czynu i ustaleń faktycznych.

Zakres odpowiedzialności oskarżonego uzależniony jest od prawidłowego ustalenia przebiegu zdarzenia, świadomości oraz innych przesłanek warunkujących ostateczne przypisanie sprawstwa i winy. Powyższe okoliczności sprawiają, że skorzystanie z pomocy obrońcy już na etapie zatrzymania lub przedstawienia zarzutów może mieć istotne znaczenie dla prawidłowej realizacji prawa do obrony przez osobę podejrzaną lub oskarżoną o popełnienie przestępstwa.  

Dokładna i aktualna treść przywołanych w tekście przepisów, zawarta jest w Kodeksie karnym i Kodeksie wykroczeń.

adwokat Marek Dulniak

Warszawa, 4 października 2023 r. 

Zobacz również: