Art. 234. Kto, przed organem powołanym do ścigania lub orzekania w sprawach o przestępstwo, w tym i przestępstwo skarbowe, wykroczenie, wykroczenie skarbowe lub przewinienie dyscyplinarne, fałszywie oskarża inną osobę o popełnienie tych czynów zabronionych lub przewinienia dyscyplinarnego,
podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
Przestępstwo, o którym mowa w art. 234 k.k., w orzecznictwie zwane fałszywym oskarżeniem należy do kategorii przestępstw przeciwko wymiarowi sprawiedliwości (Rozdział XXX Kodeksu karnego). Sprawcą przestępstwa opisanego w art. 234 k.k. może być każda osoba (tzw. przestępstwo powszechne).
Dobra prawne naruszane przestępstwem
Karalność zachowań opisanych w art. 234 k.k. ma chronić prawidłowe działanie wymiaru sprawiedliwości. Fałszywe oskarżenie wpływa destabilizująco na funkcjonowanie organów wymiaru sprawiedliwości i może prowadzić do niesprawiedliwych orzeczeń. Dodatkowym, szczególnym przedmiotem ochrony tego przepisu jest dobro jednostki rozumiane jako wolność przed nieprawdziwym oskarżeniem.
Fałszywe oskarżenie – nieprawdziwość oskarżenia
Odpowiedzialności karnej na podstawie art. 234 k.k. podlega osoba, która przed organem powołanym do ścigania (np. policja, prokuratura) lub orzekania (np. sąd, sąd dyscyplinarny) fałszywie oskarża inną osobę o popełnienie przestępstwa, w tym przestępstwa skarbowego, wykroczenia, wykroczenia skarbowego lub przewinienia dyscyplinarnego. W orzecznictwie przyjmuje się, iż:
Przyjęcie, że doszło do zrealizowania ustawowych znamion takiego czynu wymaga oczywiście ustalenia, że zarzut podniesiony przed właściwym organem wobec innej osoby jest obiektywnie nieprawdziwy, albowiem do popełnienia danego czynu, przewinienia dyscyplinarnego w ogóle nie doszło, bądź też został on wprawdzie popełniony ale przez inną osobę. Nadto, koniecznie jest wykazanie, że sprawca miał świadomość, że formułowane przez niego oskarżenie ustne bądź pisemne jest niezgodne z rzeczywistością. (…). Jeżeli w świadomości sprawcy brak jest odbicia znamion tego typu czynu zabronionego, a więc sprawca nie uświadamia sobie, co najmniej możliwości jego wystąpienia, w wyniku realizacji danego zachowania – oznacza to niewypełnienie elementów decydujących o stronie podmiotowej tego czynu, a w konsekwencji niemożność jego przypisania.
(wyr. SO w Opolu z dn. 17.05.2019 r., sygn. VII Ka 785/18)
Fałszywe oskarżenie uznaje się za dokonane z chwilą dojścia fałszywego oskarżenia do organu ogólnie właściwego do ścigania przestępstw lub orzekania (zob. wyr. SN z 11.05.2017 r., sygn. III KK 459/16). Podkreśla się przy tym zasadniczą różnicę pomiędzy przestępstwem fałszywego oskarżenia (art. 234 k.k.), a fałszywym zawiadomieniem o przestępstwie (art. 238 k.k.) polegającą na tym, że sprawca zawiadomienia o przestępstwie niepopełnionym nie wskazuje sprawcy rzekomego przestępstwa (zob. wyr. SN z 14.09.2004 r., sygn. IV KK 129/04, w którym nadto wskazano, że „(…) jeżeli zawiadomienie, o jakim mowa w art. 238 KK, zawiera jednocześnie fałszywe oskarżenie konkretnej osoby, to sprawca tego czynu będzie odpowiadał wyłącznie za fałszywe oskarżenie, czyli jedynie za występek z art. 234 KK”). Podobnie rzecz się ma w sytuacji, w której fałszywe zawiadomienie wypełnia jednocześnie znamiona przestępstwa zniesławienia (art. 212 k.k.). Sprawca odpowie wówczas wyłącznie na podstawie przepisu art. 234 k.k., tj. za fałszywe oskarżenie, gdyż przepis ten pochłania znamiona przestępstwa z art. 212 k.k. (tak. SN w wyr. z 04.10.2013 r., sygn. III KK 161/13).
Przestępstwo z art. 234 k.k. ma charakter formalny i bezskutkowy, zaś do jego popełnienia dochodzi z chwilą podniesienia nieprawdziwego oskarżenia przed organem właściwym do ścigania lub orzekania („Kto przed organem (…) fałszywie oskarża inną osobę”).
Niekaralność fałszywego oskarżenia
Zgodnie z ukształtowaną w orzecznictwie praktyką, za niekaralne uznaje się fałszywe oskarżenie podniesione przez podejrzanego lub oskarżonego w składanych wyjaśnieniach, jeśli oskarżenia te formułowane są w celu obrony przed odpowiedzialnością karną za zarzucane przestępstwo. Wyjście poza granice obrony będzie już prowadziło do odpowiedzialności za fałszywe oskarżenie:
(…) oskarżony nie ponosi odpowiedzialności karnej za fałszywe oskarżenie, jeżeli (…) w ramach wyjaśnień wysuwa fałszywe pomówienie wobec innej osoby o popełnienie lub współudział w popełnieniu zarzucanego mu czynu, gdy czyni to w celu uniknięcia odpowiedzialności za ten czyn, albo złagodzenia odpowiedzialności własnej, bądź w celu podważenia wiarygodności dowodu obciążającego go lub dla prawnego wyeliminowania dowodu z materiału dowodowego, który przeciwko niemu zebrano. (…) Karalność oskarżonego za ich fałszywe złożenie jest więc jedynie możliwe wówczas, gdy składając je działał on w innym celu, niż w celu obrony. Każde ewidentne i jednoznaczne wyjście poza granice tego prawa może rodzić odpowiedzialność karną oskarżonego, jeżeli w ten sposób swoim zachowaniem wypełnia on znamiona danego czynu zabronionego. Ta odpowiedzialność aktualizuje się zatem nie tylko wtedy, gdy oskarżony dokona fałszywego pomówienia w postaci innej niż przez składanie wyjaśnień, lub wprawdzie w wyjaśnieniach, ale odnośnie czynu nie mającego żadnego związku z czynem mu zarzucanym lub z obroną przed tym czynem, ale także i wtedy, gdy te jego fałszywe oskarżenia odnoszą się do zarzucanego mu czynu, ale złożył je nie dla własnej obrony przed odpowiedzialnością karną za ten czyn, ale wyłącznie w innym celu, na przykład dla zniesławienia danej osoby.
(wyr. SN z 22.10.2013 r., sygn. V KK 233/13)
Nadzwyczajne złagodzenie kary; odstąpienie od wymierzenia kary
W sytuacji, w której sprawca dobrowolnie sprostuje fałszywe oskarżenie, zanim nastąpi chociażby nieprawomocne rozstrzygnięcie sprawy, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia (zob. art. 237 k.k., który odwołuje się do art. 233 § 5 k.k.).
Rodzaj winy
Przestępstwo opisane w art. 234 k.k. ma charakter umyślny i może zostać popełnione zarówno z zamiarem bezpośrednim (sprawca chce popełnić przestępstwo), jak i zamiarem ewentualnym (sprawca przewidując możliwość popełnienia przestępstwa, na to się godzi). W orzecznictwie można również spotkać się z poglądem, że strona podmiotowa przestępstwa fałszywego oskarżenia (tj. winna) ogranicza się do zamiaru bezpośredniego (tak SR dla Warszawy – Mokotowa w Warszawie, w wyr. z dn. 20.09.2017 r., sygn. III K 171/17, w którym przyjęto, że:
(…) dla pociągnięcia do odpowiedzialności z przepisu art.234 KK konieczne jest istnienie u sprawcy świadomości fałszywości oskarżenia konkretnej osoby. Nie wystarcza świadomość możliwości fałszywego oskarżenia i godzenie się na taką ewentualność. (…) W konsekwencji do znamion strony podmiotowej występku z art. 234 KK, podobnie jak i z art. 238 KK należy umyślność w formie zamiaru bezpośredniego. Sprawca fałszywie oskarżając inną osobę o popełnienie czynu zabronionego musi mieć świadomość tej fałszywości.
Korzystanie z pomocy obrońcy
Każdej osobie, która jest podejrzana albo oskarżona o popełnienie przestępstwa, przysługuje prawo do obrony, w tym do korzystania z pomocy obrońcy. Obrońcą w sprawie karnej może być adwokat lub radca prawny. Skorzystanie z pomocy obrońcy już na początkowym etapie postępowania karnego może mieć istotne znaczenie dla prawidłowej realizacji prawa do obrony w całej sprawie. Procesy karne w sprawach z art. 234 k.k. mają często charakter złożony pod względem faktycznym i prawnym. Aktywność procesowa profesjonalnego obrońcy w zakresie postępowania dowodowego, składanych wniosków i twierdzeń oraz weryfikacji ustaleń organów procesowych, może mieć kluczowe znaczenie dla prawidłowego określenia zakresu sprawstwa i winy bądź ustalenia braku istnienia tych elementów przestępstwa.
Dokładne i aktualne opisy znamion przywołanych wyżej przestępstw oraz zagrożenia karami, zawarte są w odpowiednich przepisach Kodeksu karnego i Kodeksu postępowania karnego. Orzeczenia sądów publikowane są w internetowym Portalu Orzeczeń Sądów Powszechnych oraz internetowej Bazie Orzeczeń Sądu Najwyższego.
adwokat Marek Dulniak
Warszawa, 21 września 2021 r.
Zobacz również: