Przestępstwo prania brudnych pieniędzy (art. 299 k.k.)

a „korzyści” związane z popełnieniem przestępstwa skarbowego

Art. 299. § 1. Kto środki płatnicze, instrumenty finansowe, papiery wartościowe, wartości dewizowe, prawa majątkowe lub inne mienie ruchome lub nieruchomości, pochodzące z korzyści związanych z popełnieniem czynu zabronionego, przyjmuje, posiada, używa, przekazuje lub wywozi za granicę, ukrywa, dokonuje ich transferu lub konwersji, pomaga do przenoszenia ich własności lub posiadania albo podejmuje inne czynności, które mogą udaremnić lub znacznie utrudnić stwierdzenie ich przestępnego pochodzenia lub miejsca umieszczenia, ich wykrycie, zajęcie albo orzeczenie przepadku,
podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
§ 2. Karze określonej w § 1 podlega, kto będąc pracownikiem lub działając w imieniu lub na rzecz banku, instytucji finansowej lub kredytowej lub innego podmiotu, na którym na podstawie przepisów prawa ciąży obowiązek rejestracji transakcji i osób dokonujących transakcji, przyjmuje, wbrew przepisom, środki płatnicze, instrumenty finansowe, papiery wartościowe, wartości dewizowe, dokonuje ich transferu lub konwersji, lub przyjmuje je w innych okolicznościach wzbudzających uzasadnione podejrzenie, że stanowią one przedmiot czynu określonego w § 1, lub świadczy inne usługi mające ukryć ich przestępne pochodzenie lub usługi w zabezpieczeniu przed zajęciem.
§ 3.(uchylony)
§ 4.(uchylony)
§ 5. Jeżeli sprawca dopuszcza się czynu określonego w § 1 lub 2, działając w porozumieniu z innymi osobami,
podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
§ 6. Karze określonej w § 5 podlega sprawca, jeżeli dopuszczając się czynu określonego w § 1 lub 2, osiąga znaczną korzyść majątkową.
§ 6a. Kto czyni przygotowania do przestępstwa określonego w § 1 lub 2,
podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
§ 7. W razie skazania za przestępstwo określone w § 1 lub 2, sąd orzeka przepadek przedmiotów pochodzących bezpośrednio albo pośrednio z przestępstwa, a także korzyści z tego przestępstwa lub ich równowartość, chociażby nie stanowiły one własności sprawcy. Przepadku nie orzeka się w całości lub w części, jeżeli przedmiot, korzyść lub jej równowartość podlega zwrotowi pokrzywdzonemu lub innemu podmiotowi.
§ 8. Nie podlega karze za przestępstwo określone w § 1 lub 2, kto dobrowolnie ujawnił wobec organu powołanego do ścigania przestępstw informacje dotyczące osób uczestniczących w popełnieniu przestępstwa oraz okoliczności jego popełnienia, jeżeli zapobiegło to popełnieniu innego przestępstwa; jeżeli sprawca czynił starania zmierzające do ujawnienia tych informacji i okoliczności, sąd stosuje nadzwyczajne złagodzenie kary.

Podstawowym celem karalności zachowań wymienionych w art. 299 k.k. jest zapobieganie procederowi wprowadzania do legalnego obrotu gospodarczego środków pieniężnych i innych wartości majątkowych pochodzących z korzyści związanych z popełnieniem czynu zabronionego. Przyjmuje się, że korzyść, o jakiej mowa w art. 299 § 1 k.k. może pochodzić z jakiegokolwiek czynu zabronionego, opisanego w Kodeksie karnym oraz w innych ustawach określających czyny zabronione pod groźbą kary jako przestępstwa lub przestępstwa skarbowe (tak SN w wyr. z 29.10.2015 r., sygn. akt: IV KK 187/15). W orzecznictwie pojawiła się wątpliwość, czy użyte w art. 299 § 1 k.k. pojęcie „czynu zabronionego” (tzw. czynu bazowego, pierwotnego) ogranicza się wyłącznie do przestępstw, czy obejmuje także wykroczenia. Sąd Najwyższy zauważył, że w końcowej części art. 299 § 1 k.k. ustawodawca pozostawił, po zmianach legislacyjnych, sformułowanie o „przestępnym” charakterze pochodzenia środków, w związku z czym, w ocenie Sądu Najwyższego, „(…) przy pomocy tego określenia można by próbować ograniczać zastosowanie art. 299 § 1 KK do stanów, gdy bazowym czynem zabronionym jest przestępstwo a nie wykroczenie.” (post. SN z 12.01.2015 r., sygn akt: III KK 247/14). Wykładnia terminu „czyn zabroniony” może jednak prowadzić do uprawnionego wniosku, że termin ten obejmuje zarówno przestępstwo, jak i wykroczenie. Dla przykładu wskazać należy, że w art. 53 k.k.s., który opisuje definicję czynu zabronionego, jest mowa zarówno o przestępstwie skarbowym jak i wykroczeniu skarbowym.
Przyjmuje się, że środkami i wartościami majątkowymi pochodzącymi z korzyści związanych z popełnieniem czynu zabronionego, stanowiącymi przedmiot czynności sprawczej z art. 299 k.k., są zarówno środki pochodzące bezpośrednio jak i pośrednio z czynu zabronionego.
Czyn zabroniony, o którym mowa w art 299 § 1 k.k., z którego pochodzą korzyści podlegające późniejszemu „praniu”, nie musi być uprzednio osądzony i jego popełnienie nie musi być stwierdzone wcześniejszym wyrokiem sądu. Sąd karny, orzekający w sprawie popełnienia przestępstwa prania brudnych pieniędzy z art. 299 k.k., posiada samodzielność jurysdykcyjną oraz obowiązek w zakresie ustalenia i udowodnienia elementów czynu pierwotnego, a następnie, zakwalifikowania tych elementów do konkretnego czynu zabronionego opisanego w przepisach ustawy karnej – „(…) Znamię ”korzyści związanych z popełnieniem czynu zabronionego” musi być udowodnione w postępowaniu karnym w taki sam sposób, jak wszystkie pozostałe znamiona przestępstwa z art. 299 § 1 KK (…) Sąd nie jest zwolniony z konieczności udowodnienia, przynajmniej tych przedmiotowych elementów czynu ”pierwotnego”, które pozwalają na jego zakwalifikowanie pod znamiona konkretnego czynu zabronionego zawartego w ustawie karnej, ani też nie jest zwolniony od wskazania tej kwalifikacji” (wyr. SN z 4.10.2011 r., sygn. akt: III KK 28/11). Należy jednak pamiętać, na co zwraca uwagę Sąd Najwyższy w tym samym orzeczeniu, że tzw. czyn pierwotny nie musi spełniać wszystkich znamion przestępstwa. Nie bez powodu w przepisie mowa jest o „czynie zabronionym”, nie zaś o przestępstwie. Chodzi więc o znamiona o charakterze przedmiotowym. Jeśli więc sprawca przestępstwa z art. 299 § 1 k.k. lokuje środki pochodzące np. z oszustw podatkowych popełnionych przez inną osobę, to nie będzie konieczne udowadnianie elementów winy sprawcy oszustwa podatkowego (czynu pierwotnego, bazowego), lecz wystarczy wykazanie, że doszło do popełnienia czynu zabronionego wypełniającego znamiona konkretnego przestępstwa skarbowego np. z art. 76 § 1 k.k.s. (wyłudzenie zwrotu podatku) czy 92 § 1 k.k.s. (wyłudzenie zwrotu cła). Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, że „Sąd karny jest zatem legitymowany do tego, aby samodzielnie badać kwestię istnienia zobowiązania podatkowego oraz wysokość podatku określonego decyzją organów administracyjnych (…). Niedopuszczalne jest bowiem przypisanie sprawcy realizacji znamion stypizowanego w art. 299 § 1 KK przestępstwa „prania pieniędzy” bez dostatecznie skonkretyzowanego określenia typu czynu zabronionego, z którym związane są korzyści majątkowe oraz jego kwalifikacji prawnej, a także bez udowodnienia popełnienia tego czynu” (wyr. SN z 29 10.2015 r., sygn. akt: IV KK 187/15).
W orzecznictwie przyjmuje się, że dla możliwości przypisania odpowiedzialności za popełnienie przestępstwa prania brudnych pieniędzy (art. 299 § 1 k.k.) nie jest istotna okoliczność przedawnienia karalności czynu zabronionego stanowiącego tzw. czyn bazowy (pierwotny), z którego pochodzą korzyści majątkowe. Należy zatem podkreślić, ze dla odpowiedzialności za „pranie” środków pochodzących z korzyści z przestępstw skarbowych nie będzie miało znaczenia przedawnienie tych przestępstw lub przedawnienie należności podatkowych lub celnych, stanowiących korzyści związane z ich popełnieniem.
Czynem zabronionym, stanowiącym czyn bazowy przestępstwa z art. 299 § 1 k.k. mogą być nie tylko te przestępstwa skarbowe, których popełnienie związane jest z wyłudzeniem, bezpodstawnym zwrotem należności publicznoprawnych, ale również przestępstwa polegające na uchylaniu się od obowiązku podatkowego lub celnego (np. art. 54 k.k.s, 56 k.k.s. 87 k.k.s.). Odnosząc się do okoliczności konkretnej sprawy, Sąd Najwyższy uznał, że „(…) korzyścią majątkową uzyskaną z przestępstwa skarbowego przypisanego H. M. (z którego konta bankowego realizowano przelewy na rachunek bankowy K. R.) (…), zakwalifikowanego z art. 54 § 1 KKS, art. 56 § 1 KKS oraz art. 62 § 2 KKS w zw. z art. 6 § 2 KKS i art. 7 § 1 KKS, było nieuiszczenie przez niego podatku VAT oraz akcyzowego i spowodowanie w ten sposób uszczuplenia należności publicznoprawnych w łącznej kwocie 495.327.380, 95 zł. Uszczuplona należność publicznoprawna, zgodnie z treścią art. 53 § 27 KKS, to wyrażona liczbowo kwota pieniężna, od której uiszczenia lub zadeklarowania uiszczenia osoba zobowiązana się uchyliła i w rzeczywistości uszczerbek finansowy nastąpił. Tak wyrażonej kwoty pieniężnej H. M. nie uiścił, co oznacza, że zwiększył swoje aktywa do wartości tej kwoty pieniężnej, (…)” (uzasadn. uchwały siedmiu sędziów SN z 24.06.2015 r., sygn. akt: I KZP 5/15).
W orzecznictwie wskazuje się na prewencyjną rolę przepisu art. 299 k.k., który chroni co najmniej kilka istotnych dóbr prawnych: „Przedmiotem ochrony czynu z art. 299 § 1 KK jest po pierwsze prawidłowe funkcjonowanie obrotu gospodarczego, albowiem obrót ten jest zagrożony, w sytuacji, gdy wprowadzane są do niego środki pochodzące z przestępstw. Nie mniej ważnym przedmiotem ochrony jest wymiar sprawiedliwości, gdyż pranie pieniędzy utrudnia wykrywanie przestępstw, z których pochodzą nielegalne dochody. Kolejnym przedmiotem ochrony jest mienie w sytuacji, gdy przedmiotem czynności wykonawczej są przedmioty pochodzące z przestępstwa przeciwko mieniu.” (wyr. SA w Warszawie z 2.06.2017 r., sygn. akt: II AKa 156/17). Adekwatne do znaczenia art. 299 k.k. są zagrożenia karą pozbawienia wolności, której górny próg w § 1 wynosi 8 lat, zaś w typach kwalifikowanych z § 5, § 6 i w § 2 wynosi lat 10. Równie dotkliwe dla sprawców przestępstwa prania brudnych pieniędzy mogą okazać się regulacje z art. 44 k.k. i 45 k.k. oraz art. 299 § 7 k.k. dotyczące przepadku korzyści z przestępstwa. Przepadek dotyczy zarówno korzyści z tzw. przestępstwa bazowego (pierwotnego), jak i korzyści z samego przestępstwa z art. 299 § 1 k.k. czyli z „prania” tych wartości. Ujęta w art. 45 k.k. definicja ulegającej przepadkowi korzyści, w niektórych sytuacjach przekracza równowartość osiągniętej korzyści, sięgając do całości majątku sprawcy zgromadzonego nawet do 5 lat przed popełnieniem przestępstwa.
Postępowania w sprawach z art. 299 k.k., jak w przypadku większości tzw. przestępstw gospodarczych, mają często skomplikowany i wielowątkowy charakter. Dokonanie prawidłowych ustaleń faktycznych niejednokrotnie wiąże się z koniecznością przeprowadzenia wielu czynności procesowych i dowodów, w tym uzyskania wiadomości specjalnych, powołania biegłych różnych specjalności, m.in. z zakresu rachunkowości, podatków, bankowości, nieruchomości. Skomplikowany charakter tych spraw odnosi się także do zagadnień prawa materialnego, dotyczących np.: prawidłowej kwalifikacji w zakresie tzw. przestępstwa pierwotnego; określenia momentu popełnienia przestępstwa skarbowego, związanego np. z uszczupleniem należności podatkowych lub z osiągnięciem dochodów z nieujawnionych źródeł, stanowiącego pierwotny czyn zabroniony; zagadnienia mieszania się środków z przestępstwa ze środkami z legalnych źródeł w ramach różnych instrumentów finansowych i związanego z tym zakresu odpowiedzialności karnej i przepadku mienia; oraz szeregu innych zagadnień nieporuszonych w niniejszej publikacji. Zagadnienia te wymagają doświadczenia i wiedzy prawniczej z zakresu różnych dziedzin prawa. Powyższe okoliczności sprawiają, że skorzystanie przez osoby podejrzane i oskarżone o popełnienie przestępstwa z art. 299 k.k. z pomocy profesjonalnego obrońcy, może mieć duże znaczenie dla prawidłowej realizacji prawa do obrony. Odpowiednia aktywność procesowa obrońcy w zakresie postępowania dowodowego, składanych wniosków i twierdzeń, weryfikacji przeprowadzanych dowodów i ustaleń organów procesowych, może mieć w tych sprawach istotne znaczenie dla prawidłowego, zgodnego ze stanem faktycznym i prawnym, określenia zakresu sprawstwa i winy bądź ustalenia braku tych elementów.
Dokładne i aktualne opisy znamion przywołanych wyżej przestępstw i przestępstw skarbowych oraz zagrożenia karami, zawarte są w odpowiednich przepisach Kodeksu karnego i Kodeksu karnego skarbowego.

adwokat Marek Dulniak

Warszawa, 30 grudnia 2017 r. 

Zobacz również: