Przestępstwo rozboju (art. 280 k.k.) – odpowiedzialność współsprawcy

Rozbój należy do czynów karalnych o największym ciężarze gatunkowym spośród przestępstw przeciwko mieniu. Znajduje to swoje odzwierciedlenie w wysokości zagrożenia karą pozbawienia wolności. Przedmiotem ochrony art. 280 k.k., przewidującego odpowiedzialność karną za rozbój, jest nie tylko własność i inne prawa przysługujące w stosunku do rzeczy, ale również nietykalność, zdrowie i życie człowieka. Dla oceny stopnia społecznej szkodliwości czynu polegającego na rozboju istotne znaczenie ma m.in. stopień agresji i nasilenie przemocy użytej wobec pokrzywdzonego przez sprawców. Przestępstwo rozboju może zostać popełnione wyłącznie umyślnie, w zamiarze bezpośrednim. Zamiar sprawcy ukierunkowany jest na kradzież rzeczy przy użyciu przemocy wobec osoby lub groźby jej natychmiastowego użycia albo poprzez doprowadzenie do stanu nieprzytomności lub bezbronności. Ciężar przestępstwa rozboju i wysokie zagrożenia karami skutkują częstym stosowaniem tymczasowego aresztowania w stosunku do osób podejrzanych i oskarżonych o popełnienie tego przestępstwa. Dodatkową przesłanką stosowania tymczasowego aresztowania może być obawa matactwa, która nabiera dodatkowego znaczenia procesowego w przypadku popełnienia przestępstwa rozboju wspólnie z inną osobą lub osobami. Odpowiedzialność osoby współdziałającej w rozboju wiąże się nie tylko z jej osobistą rolą w popełnieniu tego przestępstwa, ale również z treścią porozumienia łączącego ją ze współsprawcą i działaniami podejmowanymi przez tego drugiego. Zakres odpowiedzialności każdego sprawcy uzależniony jest od prawidłowego ustalenia tych okoliczności w toku postępowania karnego. Powyższe okoliczności sprawiają, że skorzystanie z pomocy obrońcy już na etapie zatrzymania lub przedstawienia zarzutów może mieć istotne znaczenie dla prawidłowej realizacji prawa do obrony przez osobę podejrzaną i oskarżoną o popełnienie przestępstwa rozboju.

Art. 280. § 1. Kto kradnie, używając przemocy wobec osoby lub grożąc natychmiastowym jej użyciem albo doprowadzając człowieka do stanu nieprzytomności lub bezbronności, podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.
§ 2. Jeżeli sprawca rozboju posługuje się bronią palną, nożem lub innym podobnie niebezpiecznym przedmiotem lub środkiem obezwładniającym albo działa w inny sposób bezpośrednio zagrażający życiu lub wspólnie z inną osobą, która posługuje się taką bronią, przedmiotem, środkiem lub sposobem, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3.

Przestępstwo rozboju często popełniane jest w formie tzw. współsprawstwa, tj. przez osoby działające wspólnie i w porozumieniu. Ustalenie roli i sprawstwa osób biorących udział w popełnieniu przestępstwa rozboju ma kluczowe znaczenie dla ustalenia zakresu i stopnia odpowiedzialności poszczególnych sprawców. Należy pamiętać, że dla przyjęcia współsprawstwa nie jest konieczne, aby każdy ze współdziałających osobiście uczestniczył w czynnościach podejmowanych przez innych współdziałających w popełnieniu przestępstwa rozboju. Istotne znaczenie ma prawidłowa rekonstrukcja zakresu porozumienia zaistniałego pomiędzy współdziałającymi sprawcami. W orzecznictwie przyjmuje się, że „W przypadku współdziałających kilku osób do przypisania im przestępstwa rozboju nie jest wymagana żadna szczególna forma porozumienia; może ono nastąpić nawet w sposób dorozumiany. Współsprawstwo zachodzi bowiem nie tylko wtedy, gdy sprawcy uprzednio umówili się co do jego popełnienia ale również wtedy, gdy w trakcie dokonywania innego przestępstwa przedsięwzięli czynności zmierzające do realizacji rozboju (…).” (SA w Warszawie z 12.08.2015 r., sygn. II AKa 167/15). Przestępstwo rozboju ma często przebieg dynamiczny i krótkotrwały, zaś działania poszczególnych uczestników podejmowane są w sposób bezrefleksyjny i gwałtowny. Konieczne jest zatem ustalenie, czy współsprawca obejmował swoją świadomością lub wolą działania pozostałych sprawców, czy akceptował te działania. W tym kontekście, aktualne pozostaje stanowisko Sądu Najwyższego, wyrażone w wyroku z dnia 6 grudnia 1971 r. (sygn. Rw 1214/17), że „Przy przestępstwie rozboju nie jest ważne to, który ze współsprawców używał lub groził natychmiastowym użyciem gwałtu na osobie, a który zabierał jej mienie w celu przywłaszczenia. Wystarcza, że każdy z nich akceptował spełnienie wszystkich ustawowych znamion tego czynu”. Świadomość realizacji znamion rozboju dokonywanego przez pozostałych współsprawców ma również znaczenie przy biernym zachowaniu współsprawcy. Przyjmuje się, że oskarżony jest współsprawcą rozboju stojąc na tzw. czatach, jeśli akceptuje czynności sprawcze wspólnika (tak SA we Wrocławiu, wyrok z 11.09.2014 r. sygn. II AKa 242/14). Stanie na czatach będzie w takich okolicznościach realizacją własnej roli w przestępstwie rozboju popełnionym wspólnie i w porozumieniu z inną osobą. W niektórych sytuacjach, sama bierność współdziałającego w popełnieniu rozboju nie będzie wiązała się z odpowiedzialnością za wszystkie działania podjęte przez innego współsprawcę: „(…) nie można uznać za współsprawcę tego, kto tylko nie przeciwstawia się działaniu innej osoby, realizującej znamiona przestępstwa z działania. Dotyczy to tym bardziej sytuacji ekscesu współsprawcy. Trafnie też bowiem przyjmuje się, iż, gdy ten zaistnieje i nastąpi (tak jak in concreto) wyjście poza granice zawartego porozumienia, to brak jest możliwości przypisania współsprawstwa w dokonaniu przestępstwa zrealizowanego w ramach tego ekscesu osobie, która zachowała się biernie, nie przejawiała – wobec niego – sprzeciwu i nie dopełniła w inny sposób wymaganych dla bytu tego przestępstwa znamion (…)” (wyrok SN z 02.02.2017 r, sygn. III KK 222/16). Przywołane orzeczenie wskazuje również, że takie ograniczenie odpowiedzialności nie dotyczy sytuacji, gdy na osobie ciążył prawny szczególny obowiązek niedopuszczenia do popełnienia przestępstwa.

adwokat Marek Dulniak

Warszawa, 13 listopada 2017 r. 

Czytaj więcej: