Przestępstwo wyłudzenia dotacji – art. 297 § 1 k.k.

Wyłudzenie dotacji unijnych

  • Dotacje unijne
  • Wyłudzenie dotacji – karalne zachowania sprawcy
  • Rodzaj winy sprawcy
  • Wyłudzenie dotacji a oszustwo z art. 286 k.k.
  • Prawo do obrony i korzystanie z pomocy obrońcy

Art. 297. § 1 (Kodeks karny) Kto, w celu uzyskania dla siebie lub kogo innego, od banku lub jednostki organizacyjnej prowadzącej podobną działalność gospodarczą na podstawie ustawy albo od organu lub instytucji dysponujących środkami publicznymi – kredytu, pożyczki pieniężnej, poręczenia, gwarancji, akredytywy, dotacji, subwencji, potwierdzenia przez bank zobowiązania wynikającego z poręczenia lub z gwarancji lub podobnego świadczenia pieniężnego na określony cel gospodarczy, instrumentu płatniczego lub zamówienia publicznego, przedkłada podrobiony, przerobiony, poświadczający nieprawdę albo nierzetelny dokument albo nierzetelne, pisemne oświadczenie dotyczące okoliczności o istotnym znaczeniu dla uzyskania wymienionego wsparcia finansowego, instrumentu płatniczego lub zamówienia,podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
§ 2. Tej samej karze podlega, kto wbrew ciążącemu obowiązkowi, nie powiadamia właściwego podmiotu o powstaniu sytuacji mogącej mieć wpływ na wstrzymanie albo ograniczenie wysokości udzielonego wsparcia finansowego, określonego w § 1, lub zamówienia publicznego albo na możliwość dalszego korzystania z instrumentu płatniczego.
§ 3. Nie podlega karze, kto przed wszczęciem postępowania karnego dobrowolnie zapobiegł wykorzystaniu wsparcia finansowego lub instrumentu płatniczego, określonych w § 1, zrezygnował z dotacji lub zamówienia publicznego albo zaspokoił roszczenia pokrzywdzonego.

Wyłudzenie dotacji unijnych

Przestępstwo, o którym mowa w art. 297 § 1 k.k. zaliczane jest do ścisłej kategorii tzw. przestępstw gospodarczych (Rozdział XXXVI Kodeksu karnego – Przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu i interesom majątkowym w obrocie cywilnoprawnym). Sprawcą tego przestępstwa może być każda osoba, która działa w opisany sposób w celu uzyskania określonego instrumentu finansowego dla siebie lub kogo innego. Jest to zarazem przestępstwo formalne, ponieważ dla jego popełnienia nie jest konieczne wystąpienie skutku w postaci konkretnej szkody majątkowej (o tym dalej). Przedmiotem ochrony omawianego przepisu jest pewność obrotu gospodarczego, uczciwość i bezpieczeństwo w obrocie instrumentami finansowymi oraz ochrona interesów prawnych i majątkowych instytucji udzielających tych środków. Celem przepisu jest również ochrona interesów finansowych instytucji dysponujących środkami publicznymi, w tym, środkami finansowymi Wspólnot Europejskich oraz przeciwdziałanie praktykom prowadzącym do sprzeniewierzenia funduszy udzielanych w ramach dotacji i subwencji ze środków publicznych i unijnych.

Dotacje unijne

Dotacja jest instrumentem wsparcia finansowego ze środków publicznych, który z zasady ma charakter bezzwrotny. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych wskazuje wprost, że środkami publicznymi są m.in. środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej oraz niepodlegające zwrotowi środki z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu EFTA (art. 5 ustawy). W ustawie tej zawarta jest również szczegółowa definicja pojęcia dotacji (art. 126 ustawy), która ma zastosowanie przy określaniu znamion przestępstwa wyłudzenia dotacji (art. 297 k.k.). Ustawa o finansach publicznych opisuje również definicję dotacji celowych, która obejmuje środki przeznaczane na współfinansowanie realizacji programów finansowanych z udziałem środków europejskich oraz wyprzedzające finansowanie Wspólnej Polityki Rolnej, o którym mowa w odrębnych przepisach, w części podlegającej refundacji ze środków Unii Europejskiej (art. 127 ustawy). Beneficjentami środków unijnych są zarówno instytucje państwowe, samorządowe, jak i osoby prawne i fizyczne, w tym, rolnicy lub przedsiębiorcy. W tej ostatniej kategorii wsparcie środkami unijnymi dotyczy zazwyczaj dofinansowania projektów innowacyjnych, inwestycyjnych, np. rozwoju infrastruktury przedsiębiorstwa, produkcji lub zakupu nowoczesnych technologii, urządzeń i maszyn.

Wyłudzenie dotacji – karalne zachowania sprawcy

Zgodnie z art. 297 § 1 k.k. karalne zachowanie (działanie) sprawcy przestępstwa wyłudzenia instrumentów finansowych (w tym dotacji) polega na przedłożeniu podrobionego, przerobionego, poświadczającego nieprawdę albo nierzetelnego dokumentu albo nierzetelnego, pisemnego oświadczenia dotyczącego okoliczności o istotnym znaczeniu dla uzyskania wymienionego wsparcia finansowego. W orzecznictwie przyjmuje się, że przez przedkładanie, o którym mowa w art. 297 k.k. należy rozumieć wszelkie działania polegające na składaniu dokumentów lub oświadczeń, oddawaniu ich do przejrzenia lub oceny, a także na występowaniu z dokumentami lub oświadczeniami w stosunku do organu lub osoby. (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z 07.03.2013 r., sygn. V KK 304/12). Definicja dokumentu znajduje się w art. 115 § 14 k.k. W przypadku wyłudzenia dotacji, karalne przedłożenie dokumentu może polegać np. na fikcyjnym poświadczeniu wykonania określonych prac, zawieranych umów handlowych, podawaniu nieprawdziwych danych co do wartości zakupionych maszyn i urządzeń, zawyżaniu kosztów działalności gospodarczej, przedstawianiu nieistniejących przedsięwzięć lub wydatków, dokumentowaniu nierzeczywistej powierzchni gruntów rolnych.

Oświadczeniem nierzetelnym jest oświadczenie zawierające informacje nieprawdziwe lub niepełne, oraz takie, które ze względu na sposób wyrażenia zawartej w nich treści mogą sugerować adresatowi istnienie stanu rzeczy niezgodnego z prawdą (zob. wyr. SN z 05.01.2006 r., sygn. III KK 198/05). Przez pisemne oświadczenie, o którym mowa w art. 297 § 1 k.k., rozumieć należy wszelkie wypowiedzi zawarte na piśmie, sporządzonym własnoręcznie przez sprawcę lub sporządzonym przez inną osobę, ale przedkładanym w toku postępowania (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z 07.03.2013 r., sygn. V KK 304/12). Oświadczenie przedkładane podmiotowi udzielającemu dotacji dotyczyć ma okoliczności o istotnym znaczeniu dla uzyskania tego wsparcia finansowego. Mogą być to zatem wszelkie wymagane w procedurze uzyskiwania określonej dotacji informacje, np. dotyczące sytuacji finansowej, stanu przedsiębiorstwa, posiadanej infrastruktury, zawieranych kontraktów, realnie prowadzonej działalności, rzeczywistego przeznaczenia i sposobu wydatkowania funduszy. Decydującą przesłanką w przypadku oświadczenia pozostaje wymóg istotności podawanych okoliczności. W przypadku dokumentu, wystarczający dla odpowiedzialności na gruncie art. 297 k.k. będzie sam fakt przedłożenia dokumentu oraz to, że przedkładany dokument jest podrobiony, przerobiony, poświadczający nieprawdę albo nierzetelny.

Karalne przedłożenie nieprawdziwego lub nierzetelnego dokumentu lub oświadczenia może nastąpić nie tylko w czasie ubiegania się o uzyskanie instrumentu wsparcia finansowego, ale też na późniejszym etapie postępowania w celu wykazania rzekomego spełnienia warunków niezbędnych do uzyskania kolejnej transzy świadczenia, np. poprzez przedstawienie rozliczenia i sposobu wykorzystania dotychczas uzyskanych środków (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 13.07.2017 r., sygn. II AKa 222/17).

Przestępstwo z art. 297 § 1 k.k. ma charakter formalny, bezskutkowy. Dla jego popełnienia nie jest zatem konieczne wystąpienie skutku, np. w postaci szkody majątkowej podmiotu udzielającego dotacji. Przyjmuje się, że społeczna szkodliwość opisanych w tym przepisie zachowań wyraża się już w samym zagrożeniu stwarzanym dla dóbr chronionych prawem (tzw. zagrożenie abstrakcyjne). Z popełnieniem tego przestępstwa mamy więc do czynienia już wówczas, gdy sprawca przedłoży nieprawdziwe lub nierzetelne dokumenty lub oświadczenie, choćby owe przedłożenie nie doprowadziło do uzyskania dotacji (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 25.11.2014 r., sygn. II AKa 221/14).

Rodzaj winy sprawcy

Przestępstwo wyłudzenia dotacji, o którym mowa w art. 297 § 1 k.k. może zostać popełnione wyłącznie umyślnie, przy czym sprawca działa w celu uzyskania dotacji, czyli z zamiarem bezpośrednim kierunkowym. Udowodnieniu podlega więc zarówno świadomość sprawcy, że przedkładane dokumenty lub oświadczenia są nieprawdziwe lub nierzetelne, jak i jego dążenie (działanie w celu) do uzyskania określonego instrumentu finansowego dla siebie lub kogoś innego, poprzez przedłożenie takiego dokumentu lub oświadczenia.

Wyłudzenie dotacji a oszustwo z art. 286 k.k.

Przestępstwo wyłudzenia dotacji, opisane w art. 297 § 1 k.k. najczęściej występuje wespół z przestępstwem typowego oszustwa, o którym mowa w art. 286 k.k. Dla uznania, że działanie sprawcy wypełnia również znamiona tego drugiego przestępstwa, konieczne jest wykazanie dodatkowych warunków przedmiotowych i podmiotowych. W orzecznictwie przyjmuje się, że kumulatywna kwalifikacja przestępstwa na podstawie obu tych przepisów możliwa jest także w odniesieniu do bezzwrotnych form wsparcia finansowego, do których należy dofinansowanie projektów i programów realizowanych z funduszy unijnych. Podwójna kwalifikacja działania sprawcy z art. 297 § 1 k.k. i z art. 286 § 1 k.k. wymaga ustalenia, że sprawca nie tylko wprowadził w błąd podmiot przyznający dotację, ale nadto, że działając w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadził ów podmiot do niekorzystnego rozporządzenia mieniem.

Szczególne wymogi strony podmiotowej przestępstwa z art. 286 k.k. (zamiar w postaci tzw. dolus coloratus, tj. zamiar kierunkowy o szczególnym zabarwieniu, obejmujący zarówno cel, jak i sposób działania sprawcy) powodują, że przypisanie sprawcy przestępstwa wyłudzenia dotacji kumulatywnej odpowiedzialności na podstawie art. 297 § 1 w zw. z art. 286 § 1 k.k. wymaga wykazania, że np. „ (…) najpóźniej w chwili przedkładania pracownikom instytucji udzielającej dotacji stosownych w tej mierze dokumentów, w tym wniosku o jej udzielenie, sprawca ten miał jednocześnie zamiar wykorzystania całej dotacji sprzecznie z jej celami.” (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 06.10.2015 r., sygn. akt II AKa 212/15).

Jeśli wprowadzenie w błąd określonego podmiotu prowadzi do uzyskania dotacji, a nie towarzyszy temu zamiar wykorzystania środków finansowych niezgodnie z przeznaczeniem, wówczas mamy do czynienia z występkiem z art. 297 § 1 k.k. (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 26.01.2017 r., sygn. II AKa 155/16). Dla przypisania przestępstwa oszustwa z art. 286 k.k., kluczowe znaczenie ma wykazanie, że sprawca działał w celu osiągnięcia korzyści majątkowej.

Korzystanie z pomocy obrońcy.

Każdej osobie, która jest podejrzana albo oskarżona o popełnienie przestępstwa, przysługuje prawo do obrony, w tym, prawo do korzystania z pomocy obrońcy. Obrońcą w sprawie karnej może być adwokat lub radca prawny. Skorzystanie z pomocy obrońcy już na początkowym etapie postępowania karnego może mieć istotne znaczenie dla prawidłowej realizacji prawa do obrony w całej sprawie. Procesy karne w sprawach z art. 297 k.k. mają z reguły skomplikowany i wielowątkowy charakter. Dokonanie prawidłowych ustaleń faktycznych niejednokrotnie wiąże się z koniecznością przeprowadzenia szeregu czynności procesowych i dowodów, w tym, uzyskania wiadomości specjalnych, ustalenia przebiegu procedur uzyskiwania wsparcia finansowego, powołania biegłych (np. z zakresu badania dokumentów, wyceny przedsiębiorstw, finansów i rachunkowości, informatyki), jak również, przesłuchania wielu świadków np. na okoliczność udzielania dotacji i wykonywania projektu. Skomplikowany charakter tych spraw odnosi się także do zagadnień prawnych, dotyczących np. świadomości i zamiaru osoby ubiegającej się o dotację, oceny prawnej wymogów uzyskania dotacji lub subwencji, prawnego znaczenia przedłożonych dokumentów lub oświadczeń dla uzyskania wsparcia finansowego, oraz szeregu innych problemów nie poruszonych w niniejszej publikacji. Zagadnienia te wymagają doświadczenia i wiedzy prawniczej z zakresu różnych dziedzin prawa. Aktywność procesowa profesjonalnego obrońcy w zakresie postępowania dowodowego, składanych wniosków i twierdzeń oraz weryfikacji ustaleń organów procesowych, może mieć kluczowe znaczenie dla prawidłowego określenia zakresu sprawstwa i winy bądź ustalenia braku tych elementów.

Dokładne i aktualne opisy znamion przywołanych wyżej przestępstw oraz zagrożenia karami, zawarte są w odpowiednich przepisach Kodeksu karnego.

adwokat Marek Dulniak

Warszawa, 10 lutego 2022 r. 

Zobacz również: