Wystawienie faktury poświadczającej nieprawdę

Wybrane zagadnienia interpretacyjne na gruncie art. 271a k.k.

Art. 271a. § 1. Kto wystawia fakturę lub faktury, zawierające kwotę należności ogółem, której wartość lub łączna wartość jest znaczna, poświadczając nieprawdę co do okoliczności faktycznych mogących mieć znaczenie dla określenia wysokości należności publicznoprawnej lub jej zwrotu albo zwrotu innej należności o charakterze podatkowym lub takiej faktury lub faktur używa, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
§ 2. Jeżeli sprawca dopuszcza się czynu określonego w § 1 wobec faktury lub faktur, zawierających kwotę należności ogółem, której wartość lub łączna wartość jest większa niż pięciokrotność kwoty określającej mienie wielkiej wartości, albo z popełnienia przestępstwa uczynił sobie stałe źródło dochodu, podlega karze pozbawienia wolności od lat 3 do 20.
§ 3. W wypadku mniejszej wagi, sprawca czynu określonego w § 1 lub 2 podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

Wprowadzenie 

Przywołany przepis art. 271a k.k., przewidujący odpowiedzialność karną za poświadczenie nieprawdy w fakturze, wprowadzony został do porządku prawnego ustawą z dnia 10 lutego 2017 roku o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2017 r., poz. 244), która weszła w życie z dniem 1 marca 2017 r. Nowelizacja wprowadziła również inne przepisy przewidujące zaostrzoną odpowiedzialność karną za niektóre przestępstwa związane z fałszowaniem faktur, w tym, art. 270a k.k., dotyczący m.in. karalności za popełnienie przestępstwa polegającego na podrabianiu lub przerabianiu faktur (w okolicznościach i warunkach w tym przepisie wymienionych), jak również, wprowadziła szereg ważnych instrumentów procesowych ułatwiających służbom państwowym ściganie i wykrywanie przestępstw.

Uzasadnienie do projektu ww. nowelizacji Kodeksu karnego wskazuje, że głównym motywem wprowadzenia nowych przepisów było uzyskanie skutecznych instrumentów prawnokarnych pozwalających na walkę ze zjawiskiem wyłudzenia podatku od towarów i usług (VAT). Projektodawca wylicza całą gamę metod wyłudzania podatku, którym przeciwdziałać ma nowelizacja i wskazuje, że „zagrożenie tych czynów jedynie sankcjami wynikającymi z Kodeksu karnego skarbowego trudno uznać za wystarczające, szczególnie w sytuacji, gdy powodują one znaczne uszczuplenia dochodów budżetowych.” (System Informacyjny Sejmu, www.sejm.gov.pl, uzasadnienie rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw, druk nr 888 z 22.09.2016 r.). Zauważyć należy, że także we wcześniejszym stanie prawnym (tj. przed nowelizacją), przestępstwa polegające na wyłudzeniu podatku kwalifikowane były na podstawie przepisów Kodeksu karnego, m.in. na gruncie art. 286 k.k., natomiast działania przestępne mogące prowadzić do wyłudzeń podatkowych, jak np. wystawianie nierzetelnych faktur, kwalifikowane były nie tylko na podstawie art. 62 k.k.s. lub 76 k.k.s., ale również na podstawie art. 271 k.k. Warto w tym miejscu przypomnieć postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 listopada 2013 r. w sprawie II KK 295/13, w którym wyrażony został pogląd, że „wystawienie nierzetelnej faktury należy traktować jako czyn wyczerpujący znamiona przestępstwa skarbowego z art. 62 § 2 k.k.s., stanowiącego lex specialis w stosunku do przestępstwa z art. 271 § 1 k.k. (…) przyjęto jednak, że reguły wyłączania wielości ocen mają zastosowanie jedynie w wypadku zbiegu przepisów ustawy, natomiast nie stosuje się ich w razie idealnego zbiegu czynów zabronionych, o którym mowa w art. 8 § 1 k.k.s., co w konsekwencji oznacza, że wykluczone jest, aby przepis Kodeksu karnego skarbowego mógł wyprzeć na zasadzie specjalności lub konsumpcji przepis Kodeksu karnego albo odwrotnie. (…) To z kolei powoduje, że jeżeli ten sam czyn będący przestępstwem skarbowym lub wykroczeniem skarbowym wyczerpuje zarazem znamiona przestępstwa lub wykroczenia określonego w przepisach karnych innej ustawy, stosuje się każdy z tych przepisów (art. 8 § 1 k.k.s.)” (Baza Orzeczeń Sądu Najwyższego, www.sn.pl). Zaprezentowany kierunek orzecznictwa pozostaje aktualny także w obecnym stanie prawnym, w stosunku do nierzetelnych faktur wystawianych na kwoty nieprzekraczające progu wartości, o której mowa w art. 271a k.k.

 

Art. 271a Kodeksu karnego – istotne zagadnienia prawne 

Znamiona art. 271a k.k. nie łączą odpowiedzialności karnej z kwotą podatku uszczuplonego lub narażonego na uszczuplenie, jak ma to miejsce w większości przestępstw skarbowych, lecz odwołują się wprost do kwoty należności, na którą wystawiona została faktura. Odpowiedzialność na gruncie art. 271a § 1 k.k. nastąpi zatem już po przekroczeniu wskazanego w tym przepisie progu kwoty należności ogółem, na którą wystawiona zostanie faktura lub faktury. Jak wynika z uzasadnienia projektu ustawy nowelizującej, zabieg ten miał na celu uproszczenie procesu dowodzenia znamion czynu zabronionego, poprzez rezygnację z konieczności ustalania wartości uszczuplonego podatku (System Informacyjny Sejmu…). Zauważyć jednak należy, że poświadczenie nieprawdy, o którym mowa w dyspozycji art. 271a § 1 k.k. odnosi się do okoliczności faktycznych „mogących mieć znaczenie dla określenia należności publicznoprawnej lub jej zwrotu”. Taka konstrukcja znamion przestępstwa opisanego art. 271a k.k. powoduje, że mogą wystąpić sytuacje, w których zachodzić będzie konieczność ustalenia należności publicznoprawnej narażonej na uszczuplenie lub na nienależny zwrot, do czego mogą zobowiązywać już same dyrektywy wymiaru kary ujęte w części ogólnej Kodeksu karnego. Nie można także pominąć w tym kontekście istnienia w art. 271a k.k. uprzywilejowanego typu przestępstwa, tj. wypadku mniejszej wagi, uregulowanego w art. 271a § 3 k.k. Przyjęcie w zarzutach lub w wyroku tej ostatniej kwalifikacji, również będzie wymagało przeprowadzenia przez organy procesowe pewnych ustaleń faktycznych, np. w zakresie stopnia karygodności popełnionego przestępstwa, w kontekście całości znamion przestępstwa z art. 271a § 1 k.k.

Zachowaniem karalnym w art. 271a k.k. jest wystawienie lub użycie faktury w warunkach określonych w przepisie. Odpowiedzialność karną na gruncie omawianego przepisu mogą zatem ponieść osoby wystawiające faktury nierzetelne w rozumieniu art. 62 § 2 k.k.s. lub posługujące się nimi. Działanie takich osób, może być w dodatkowo zakwalifikowane na gruncie Kodeksu karnego skarbowego na podstawie art. 56 k.k.s. lub 76 k.k.s. 

Pojęcie faktury, o której mowa w art. 271a k.k. zdefiniowane zostało w art. 115 § 4a k.k. poprzez odwołanie do treści art. 2 pkt 31 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług. 

Przestępstwa z art. 271a k.k. mają charakter umyślny i mogą zostać popełnione w obu formach umyślności, tj. zarówno z zamiarem bezpośrednim, jak i ewentualnym. 

Jednym z istotnych zagadnień rozstrzyganych przez Sądy jest możliwość zastosowania instytucji czynu ciągłego (art. 12 § 1 k.k.) odnośnie czynów kwalifikowanych na podstawie art. 271a k.k., które popełnione zostały przed i po wejściu w życie tego przepisu. W tej sprawie, Sąd Apelacyjny w Warszawie wyraził pogląd, że „Konstrukcja analizowanego przepisu oparta jest o rozwiązania przyjęte w art. 271 kk oraz w art. 273 kk. Jest to zatem nowy przepis, nowe przestępstwo, którego przed dniem 1 marca 2017 r. nie było. Skoro zatem zgodnie z art. 1 § 1 kk odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia, to przepis art. 271 a kk i 277a kk nie mógł mieć zastosowania do wobec oskarżonego, przed datą 1 marzec 2017r., bo po prostu nie istniał. (…) Konieczne jest zatem, biorąc pod uwagę kierunek apelacji wniesionej wyłącznie na korzyść oskarżonego, dokonanie zmian, poprzez wyeliminowanie z opisu czynu zachowania oskarżonego przed datą wejścia w życie przypisów.” (wyr. SA w Warszawie z 24.02.2022 r., sygn. II AKa 448/21, publ. int. Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych). 

Korzystanie z pomocy prawnej obrońcy 

Każdej osobie podejrzanej albo oskarżonej o popełnienie przestępstwa przysługuje prawo do obrony, w tym do korzystania z pomocy obrońcy (zob. art. 6 Kodeksu postępowania karnego). Prowadzenie obrony przez adwokata polega na podejmowaniu działań procesowych zmierzających do weryfikacji i prawidłowej oceny twierdzeń oskarżyciela oraz innych zebranych dowodów, podejmowaniu dodatkowej inicjatywy dowodowej, prezentowaniu przed organami procesowymi stanowiska w zakresie oceny prawnej czynu i ustaleń faktycznych. Ma to istotne znaczenie także w sprawach dotyczących przestępstw przeciwko dokumentom oraz przestępstw skarbowych, w których dokonanie prawidłowych ustaleń faktycznych niejednokrotnie wiąże się z koniecznością przeprowadzenia wielu czynności procesowych i dowodów, w tym uzyskania wiadomości specjalnych, powołania biegłych różnych specjalności, np. z zakresu finansów, rachunkowości czy badania dokumentów. 

Zakres odpowiedzialności oskarżonego uzależniony jest od prawidłowego ustalenia przebiegu zdarzenia, świadomości oraz innych przesłanek warunkujących ostateczne przypisanie sprawstwa i winy. Procesy karne w sprawach z art. 271a k.k. mają zwykle złożony charakter pod względem faktycznym i prawnym. Takie okoliczności sprawiają, że skorzystanie z pomocy obrońcy już na etapie zatrzymania lub przedstawienia zarzutów może mieć istotne znaczenie dla prawidłowej realizacji prawa do obrony przez osobę podejrzaną lub oskarżoną o popełnienie przestępstwa.  

Dokładna i aktualna treść przywołanych w tekście przepisów, zawarta jest w ustawach publikowanych w Dzienniku Ustaw. 

adwokat Marek Dulniak

Warszawa, 15 listopada 2023 r.

Czytaj również: