Przestępstwo użycia dokumentu poświadczającego nieprawdę – art. 273 k.k.

Art. 273 Kodeksu karnego – podstawowe zagadnienia i obrona 

Kancelaria świadczy pomoc prawną osobom podejrzanym lub oskarżonym o popełnienie przestępstw dotyczących użycia dokumentu poświadczającego nieprawdę (także dokumentu podatkowego, np. faktury, czy deklaracji podatkowej), a także innych przestępstw przeciwko dokumentom. Pomoc prawna w tym zakresie polega na obronie klienta w toku śledztwa, dochodzenia oraz przed sądem. Możliwe jest także udzielenie jednorazowej porady prawnej. (Zob. poniżej – Korzystanie z pomocy prawnej)

Na temat przestępstwa:

Art. 273. Kto używa dokumentu określonego w art. 271 lub 272, 
podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Przestępstwo z art. 273 k.k., polega na użyciu dokumentu określonego w art. 271 k.k. (zobacz: przestępstwo poświadczenia nieprawdy) lub w art. 272 k.k. (zobacz: przestępstwo podstępnego wyłudzenia poświadczenia nieprawdy). Omawiane przestępstwo nie dotyczy użycia dokumentu określonego w art. 270 k.k., gdyż przepis ten samodzielnie sankcjonuje użycie jako autentycznego dokumentu podrobionego lub przerobionego. Przestępstwo, o którym mowa w art. 273 k.k. zaliczane jest do kategorii przestępstw przeciwko wiarygodności dokumentów (Rozdział XXXIV Kodeksu karnego). Sprawcą przestępstwa opisanego w art. 273 k.k. może być każda osoba (tzw. przestępstwo powszechne). Jest to zarazem przestępstwo o charakterze formalnym (bezskutkowym), gdzie karalne jest już samo zachowanie sprawcy polegające na użyciu, tj. bezprawnym wykorzystaniu takiego dokumentu, niezależnie od tego, czy wywoła to u odbiorcy jakikolwiek skutek, np. w postaci błędnego przeświadczenia o prawdziwości danych zawartych w dokumencie.

Dobra prawne naruszane przestępstwem

Pod ochroną art. 273 k.k. pozostaje dobro prawne, którym jest wiarygodność dokumentów i prawdziwość zawartych w nich informacji. Szerszym przedmiotem ochrony tego przepisu jest prawidłowe funkcjonowanie organów wymiaru sprawiedliwości, administracji, samorządu i innych podmiotów wystawiających lub posługujących się dokumentami.

Użycie dokumentu w myśl art. 273 k.k. 

W art. 273 uznane zostało za karalne użycie dokumentu określonego w art. 271 k.k. i art 272 k.k. Przestępstwo, o którym mowa w art. 271 k.k. polega na poświadczeniu nieprawdy w dokumencie przez funkcjonariusza publicznego lub inną osobę uprawnioną do wystawienia dokumentu, przy czym poświadczenie nieprawdy musi dotyczyć okoliczności mającej znaczenie prawne. Istotą przestępstwa z art. 272 k.k. jest natomiast karalne wyłudzenie poświadczenia nieprawdy od funkcjonariusza publicznego lub innej osoby upoważnionej do wystawienia dokumentu. Sposobem działania sprawcy przestępstwa z art. 272 k.k. jest podstępne wprowadzenie w błąd ww. osób uprawnionych do wystawiania dokumentów i poświadczania autentyczności zawartych w nich danych. Wyłudzenie oznacza uzyskanie dokumentu poświadczającego nieprawdę.

Zarówno w przypadku popełnienia przestępstwa z art. 271 k.k., jak i przestępstwa z art. 272 k.k. – wytworzony zostaje dokument zawierający poświadczenie nieprawdy. Użycie takiego dokumentu oznacza wykorzystanie go (posłużenie się nim) w obrocie prawnym – „Użyciem dokumentu jest przedstawienie go jakiemuś organowi, a nawet osobie prywatnej, jeżeli wobec niej ma wywołać pewien skutek mający znaczenie. Używanie musi zatem stanowić wykorzystanie znaczenia prawnego dokumentu. (…) Pojęcie „używa”, o którym mowa w art. 273 KK, sprowadza się do wykorzystania funkcji, jaką dokument może pełnić i będzie nim np. przedstawienie go osobie uprawnionej w czasie kontroli.” (zob. wyr. SO w Poznaniu z 23.06.2015 r., sygn. akt: III K 81/15).

Użycie faktury VAT jako dokumentu poświadczającego nieprawdę – art. 273 k.k. 

W sprawach karnych obejmujących przestępstwa skarbowe, jako dokument poświadczający nieprawdę traktowana jest także faktura nierzetelna w rozumieniu art. 62 § 2 k.k.s., czyli faktura wystawiona niezgodnie ze stanem rzeczywistym (tzw. „faktura pusta” lub „faktura fikcyjna”, dokumentująca zdarzenia gospodarcze, które nie miały miejsca). W orzecznictwie wyrażany jest pogląd, w myśl którego poświadczająca nieprawdę faktura VAT zostanie uznana za dokument, o którym mowa w art. 273 k.k., pomimo tego, że w kwalifikacji prawnej czynu nie znalazł się przepis art. 271 k.k. lub art. 272 k.k., jeśli charakter dokumentów, którymi posłużył się sprawca przestępstwa z art. 273 k.k. wynika wprost z opisu czynu (zob. wyr. SA w Katowicach z dn. 06.04.2018 r., sygn. akt: II AKa 1/18). Status faktury, jako dokumentu, którego użycie kwalifikowane jest na podstawie art. 273 k.k., nie był w orzecznictwie uznawany za oczywisty w każdym stanie faktycznym. Należy pamiętać, że użycie dokumentu, o którym mowa w art. 273 k.k. oznacza wykorzystanie tego dokumentu w znaczeniu prawnym. Mając na uwadze m.in. tę okoliczność, Sąd Najwyższy przyjął, że „Strona przedmiotowa przestępstwa określonego w art. 273 KK zawiera się w zwrocie „używa dokumentu”. Chodzi tu o takie używanie, które prowadzi do wykorzystania znaczenia prawnego dokumentu. (…) Skoro zatem, jak już wyżej nadmieniono, R. G. użył owej faktury VAT tylko w tym celu, aby zarejestrować kupiony przezeń samochód, to jako oczywista jawi się konstatacja, że zaniżona w tym dokumencie cena transakcji nie miała żadnego znaczenia prawnego dla dokonania tejże czynności w stosownym wydziale Starostwa Powiatowego w R. Takie zatem zachowanie R. G. nie wypełniło znamion przestępstwa określonego w art. 273 KK.” ( wyr. SN z 23.11.2006 r., sygn. akt IV KK 321/06). 

 

Rodzaje winy 

Przestępstwo opisane w art. 273 k.k. ma charakter umyślny i może zostać popełnione zarówno z zamiarem bezpośrednim (tj. sprawca chce popełnić przestępstwo), jak i zamiarem ewentualnym (gdy sprawca przewidując możliwość popełnienie przestępstwa, godzi się na to – zob. art. 9 k.k.). Działający w zamiarze bezpośrednim sprawca przestępstwa z art. 273 kk. ma zatem świadomość, że używa dokumentu poświadczającego nieprawdę, o którym mowa w art. 271 lub 272 k.k., natomiast sprawca działający w zamiarze ewentualnym, przewiduje te okoliczności i godzi się na to.

Korzystanie z pomocy obrońcy 

Każdej osobie podejrzanej albo oskarżonej o popełnienie przestępstwa, przysługuje prawo do obrony, w tym, do korzystania z pomocy obrońcy (zob. art. 6 Kodeksu postępowania karnego). Obrońcą w sprawie karnej może być adwokat lub radca prawny. Skorzystanie z pomocy obrońcy już na początkowym etapie postępowania karnego może mieć istotne znaczenie dla prawidłowej realizacji prawa do obrony w całej sprawie. Procesy karne w sprawach z art. 273 k.k. miewają złożony charakter zarówno pod względem faktycznym jak i prawnym. Aktywność procesowa profesjonalnego obrońcy w zakresie postępowania dowodowego, składanych wniosków i twierdzeń oraz weryfikacji ustaleń organów procesowych, może mieć kluczowe znaczenie dla prawidłowego określenia zakresu sprawstwa i winy bądź ustalenia braku istnienia tych elementów przestępstwa.

Dokładna i aktualna treść przywołanych przepisów, zawarta jest w Kodeksie karnym, Kodeksie karnym skarbowym i Kodeksie postępowania karnego, w aktualnie obowiązującym brzmieniu.

adwokat Marek Dulniak

Warszawa, 12 października 2022 r. 

Zobacz również: