Art. 276 Kodeksu karnego – podstawowe zagadnienia i obrona
Niszczenie, uszkadzanie bądź ukrywanie dokumentu albo czynienie go bezużytecznym
Kancelaria Adwokacka zajmuje się świadczeniem pomocy prawnej osobom podejrzanym lub oskarżonym o popełnienie przestępstw, w tym dotyczących dokumentów. Pomoc prawna w tym zakresie polega na obronie klienta w toku śledztwa, dochodzenia oraz przed sądem. Możliwe jest także udzielenie jednorazowej porady prawnej. W zakres działania Kancelarii wchodzi również reprezentowanie przed sądami osób pokrzywdzonych przestępstwem, w tym osób, które na skutek przestępstwa poniosły szkodę. (Zob. poniżej: Korzystanie z pomocy prawnej obrońcy).
Na temat przestępstwa ukrycia, zniszczenia lub uszkodzenia dokumentu:
Art. 276. Kto niszczy, uszkadza, czyni bezużytecznym, ukrywa lub usuwa dokument, którym nie ma prawa wyłącznie rozporządzać,
podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
Przestępstwo z art. 276 k.k. polega na niszczeniu, uszkadzaniu, czynieniu bezużytecznym, ukrywaniu albo usuwaniu dokumentu. Karalność wymienionych zachowań (tzw. czynności sprawczych) uwarunkowana jest ich podjęciem wobec dokumentu, którym sprawca nie ma prawa wyłącznie rozporządzać.
Dokument, którym sprawca nie ma prawa wyłącznie rozporządzać, to na przykład dokument określający uprawnienia sprawcy oraz innej osoby (ew. osób), lecz wydany w jednym egzemplarzu; będzie to także dokument cudzy, tj. określający prawa innych osób, jak i np. dokument urzędowy sporządzony w jednym egzemplarzu. Prawo do rozporządzania dokumentem przez osobę uprawnioną wyłączone zostaje np. przy załączeniu dokumentu do akt sprawy prowadzonej przez organ administracyjny, sądowy, śledczy czy wydaniu dokumentu na żądanie takiego organu (odzyskanie dokumentu możliwe jest wtedy jedynie za zgodą takiego organu i po przeprowadzeniu stosownej procedury). Przestępstwo, o którym mowa w art. 276 k.k. zaliczane jest do kategorii przestępstw przeciwko wiarygodności dokumentów (Rozdział XXXIV Kodeksu karnego). Sprawcą przestępstwa opisanego w art. 276 k.k. może być każda osoba (jest to więc tzw. przestępstwo powszechne). Jest to zarazem przestępstwo o charakterze materialnym (skutkowym), gdzie skutek polega np. na utraceniu przez dokument – poprzez jego zniszczenie, uszkodzenie, uczynienie bezużytecznym – dotychczasowej funkcji prawnej lub znaczenia, ewentualnie na utracie dostępu do dokumentu przez osobę uprawnioną (w przypadku ukrywania, usunięcia dokumentu).
Dobra prawne naruszane przestępstwem
Pod ochroną art. 276 k.k. pozostaje dobro prawne, którym jest wiarygodność dokumentów i prawdziwość zawartych w nich informacji. Dobrem chronionym będą zatem wyrażone w dokumentach uprawnienia osób, podmiotów, instytucji oraz możliwość dowodzenia tych uprawnień przy pomocy dokumentu. Zawarte w dokumentach uprawnienia zostają zagrożone wymienionymi w art. 276 k.k. działaniami, które które pozbawiają lub ograniczają możliwość posługiwania się dokumentem przez osobę uprawnioną. Szerszym przedmiotem ochrony tego przepisu jest prawidłowe funkcjonowanie organów wymiaru sprawiedliwości, organów administracji, samorządu i innych podmiotów wystawiających lub posługujących się dokumentami.
Czynności sprawcze przestępstwa
Art. 276 k.k. zawiera katalog zachowań, których podjęcie w stosunku do dokumentu, którym sprawca nie ma prawa wyłącznie rozporządzać, uznaje się za karalne.
Ukrycie dokumentu
Ukrycie dokumentu oznacza np. umieszczenie dokumentu w miejscu znanym sprawcy, nieznanym zaś innym osobom, którym przysługują prawa do rozporządzania dokumentem – „(…) znamię „ukrywania” dokumentu winno być interpretowane jako utajnienie miejsca jego przechowywania, umieszczenie w takim miejscu, o którym jego legalny dysponent nie wie. Istota ukrycia polega zatem na ulokowaniu dokumentu w miejscu nieznanym dla osoby uprawnionej, gdy sprawca swoje działanie w sposób świadomy ukierunkowuje na wywołanie takiego stanu, aby dokument był ukryty, schowany, niedostępny dla osoby uprawnionej.” (wyr. SO Warszawa – Praga w Warszawie z 24.06.2020 r., sygn. akt: V K 222/16 – wyrok uniewinniający od zarzutu ukrywania dokumentów, publ. na str. int. Portalu Orzeczeń Sądów Powszechnych). Ukrycie dokumentu oznacza nie tylko umieszczenie w miejscu niewiadomym dla osoby uprawnionej, ale również w miejscu niedostępnym – może oznaczać zarówno nieujawnienie dokumentu, uniedostępnienie lub niezwrócenie uprawnionemu (zob. wyr. SO w Poznaniu z 14.12.2017 r., sygn. akt: XVII Ka 1386/17, publ. Portal.., jak wyżej). Przedmiotem czynności sprawczej ukrycia dokumentów mogą być także faktury VAT, czy całość dokumentacji podatkowej. Do przestępstwa ukrycia dokumentacji księgowej może np. dojść w sytuacji, w której osoba wcześniej upoważniona do prowadzenia księgowości, po rozwiązaniu umowy, pomimo wezwań, odmawia zwrócenia takich dokumentów uprawnionemu, zaś dokumenty zostają wydane np. dopiero na skutek interwencji policji; dla karalności czynu polegającego na ukryciu dokumentu nie ma znaczenia fakt, że pokrzywdzony mógł wiedzieć, gdzie fizycznie dokumenty się znajdowały, jeśli nie miał do nich dostępu (zob. wyr. SO w Gliwicach z 02.10.2018 r., sygn. akt: VI Ka 690/18, publ. j.w.).
Zniszczenie dokumentu, uszkodzenie dokumentu
Zniszczenie dokumentu oznacza faktyczne oddziaływanie na dokument, które prowadzi do całkowitego pozbawienia go znaczenia prawnego, jakie ze sobą niesie (np. przez podarcie, pocięcie, spalenie, rozpuszczenie itp.). Należy pamiętać, że dokument jest nośnikiem określonych danych o charakterze prawnym (zgodnie z art. 115 § 14 k.k. „Dokumentem jest jest każdy przedmiot lub inny zapisany nośnik informacji, z którym jest związane określone prawo, albo który ze względu na zawartą w nim treść stanowi dowód prawa, stosunku prawnego lub okoliczności mającej znaczenie prawne”), zatem jego fizyczne zniszczenie nie musi być pełne, aby w całości stracił swoją doniosłość prawną. W tym sensie, uszkodzenie dokumentu oznaczać będzie jedyne częściową utratę jego znaczenia prawnego.
Usunięcie dokumentu
Usunięcie dokumentu oznacza fizyczne pozbawienie osoby uprawnionej do dysponowania dokumentem władztwa nad dokumentem, tj. przejęcie dokumentu, przeniesienie, zmianę jego położenia – np. wyjęcie dokumentu z akt sprawy lub z uporządkowanego zgodnie z przepisami prawa zbioru dokumentów. Znamię usunięcia dokumentu może zawierać niektóre elementy czynności sprawczej polegającej na ukryciu dokumentu (np. schowanie, uczynienie go niedostępnym dla osoby uprawnionej), jednak w porównaniu do ukrycia, znamię usunięcia dokumentu zawiera dodatkowy element działania charakterystyczny dla dokonania zaboru – np. zabrania dokumentu z miejsca, w którym jest przechowywany zgodnie z wolą osoby uprawnionej. Przykładem karalnego usunięcia dokumentu na gruncie art. 276 k.k. będzie usunięcie dokumentów (np. notatek urzędowych, protokołów) z akt sprawy karnej (zob. wyr. z dn. 26.04.2017 r. Sądu Rejonowego dla Warszawy – Mokotowa w Warszawie, sygn. akt: VIII K 49/17, publ. j.w., dotyczący usunięcia przez sprawcę dokumentów z akt postępowania przygotowawczego w celu poprawy swojej sytuacji procesowej).
Uczynienie dokumentu bezużytecznym
Uczynienie dokumentu bezużytecznym oznacza dokonanie w dokumencie takich zmian, które unicestwiają jego funkcję prawną. Dokument, np. testament, utraci swoją wartość prawną poprzez usunięcie z jego treści istotnych elementów decydujących o jego ważności. Dokument taki stanie się przez to nieprzydatny dla osób uprawnionych. Działanie sprawcy może przybrać również postać dokonania różnego rodzaju dopisków, które pozbawiają dokument wyrażonego w nim znaczenia prawnego.
Rodzaj winy
Przestępstwo opisane w art. 276 k.k. ma charakter umyślny i może zostać popełnione zarówno z zamiarem bezpośrednim (tj. sprawca chce popełnić przestępstwo), jak i z zamiarem ewentualnym (gdy sprawca przewidując możliwość popełnienia przestępstwa, godzi się na to – zob. art. 9 k.k.). Sprawca przestępstwa z art. 276 k.k. ma świadomość, w tym co najmniej przewiduje i godzi się na to, że dokument, który usuwa, ukrywa, uszkadza czy niszczy, jest dokumentem, którym nie ma prawa wyłącznie rozporządzać.
Korzystanie z pomocy prawnej obrońcy
Każdej osobie podejrzanej albo oskarżonej o popełnienie przestępstwa przysługuje prawo do obrony, w tym do korzystania z pomocy obrońcy (zob. art. 6 Kodeksu postępowania karnego). Prowadzenie obrony przez adwokata polega na podejmowaniu działań procesowych zmierzających do weryfikacji i prawidłowej oceny twierdzeń oskarżyciela oraz innych zebranych dowodów, podejmowaniu dodatkowej inicjatywy dowodowej, prezentowaniu przed organami procesowymi stanowiska w zakresie oceny prawnej czynu i ustaleń faktycznych.
Zakres odpowiedzialności oskarżonego uzależniony jest od prawidłowego ustalenia przebiegu zdarzenia, świadomości oraz innych przesłanek warunkujących ostateczne przypisanie sprawstwa i winy. Procesy karne w sprawach z art. 276 k.k. miewają złożony charakter pod względem faktycznym i prawnym. Takie okoliczności sprawiają, że skorzystanie z pomocy obrońcy już na etapie zatrzymania lub przedstawienia zarzutów może mieć istotne znaczenie dla prawidłowej realizacji prawa do obrony przez osobę podejrzaną lub oskarżoną o popełnienie przestępstwa.
Dokładna i aktualna treść przywołanych w tekście przepisów, zawarta jest w Kodeksie karnym i Kodeksie postępowania karnego.
adwokat Marek Dulniak
Warszawa, 07 lipca 2023 r.
Zobacz również:
- przestępstwo użycia dokumentu poświadczającego nieprawdę – art. 273 k.k.,
- przestępstwo oszustwa – art. 286 k.k.,
- podrobienie lub przerobienie dokumentu a poświadczenie nieprawdy (art. 270 k.k. i art. 271 k.k.),
- wystawienie faktury poświadczającej nieprawdę (art. 271a k.k.),
- przestępstwo wyłudzenia poświadczenia nieprawdy,
- przestępstwo obrotu instrumentami finansowymi bez wymaganego zezwolenia – odpowiedzialność karna,
- faktura nierzetelna, faktura wadliwa, posłużenie się fakturą poświadczającą nieprawdę